شماره یک / پژوهشی درباره جنبش سقاخانه
در این شماره که در زمستان 97 منتشرشده؛ می‌خوانید:
سرمقاله
فرشید پارسی‌کیا
الف. ب. پ. ت. ث. ج. چ. ح. خ. د. ذ. ر. ز. ژ. س. ش. ص. ض. ط. ظ. ع. غ. ف. ق. ک. گ. ل. م. ن. و. ه. ی
یک؛ …
برخلاف تصور عموم، هنرهای تجسمـی ایران دچار کمبود مکتوبات و پژوهش‌های لازم در حیطه‌ی تخصصـی خود شده است. گویــی هنرمندان و دانشجویان هنر “الف” را یاد نگرفته “ی” می‌آموزند و با همان سطح از شناخت ساختار هنرهای‌تجسمی، تولید اثر می‌کنند.
کمی دقت به کتاب‌ها، نشریات و مقاله‌ها در حیطه‌ی هنرهای‌تجسمی، این واقعیت تلخ را برای ما نمایان می‌کند که چه‌قدر در این بخش از هنر کم‌بضاعت هستیم .
دو؛ روزگار سخت مطبوعات
نشریه‌ی پشت‌بام در دوران سخت مطبوعات ایران متولد می‌شود، دوره‌ای که میزان مطالعه نسبت به جمعیت بسیار پایین بوده و هزینه‌های تولید نشریه‌ی چاپی سر به فلک می‌کشد همچنین انباشت مطالب تیترگونه و در بیشتر مواقع نادرست در فضای مجازی، بر ذهن مخاطب تاثیر منفی گذاشته است. اما هیچ‌کدام از این مشکلات باعث نمی‌شود که مجموعه‌ی پشت‌بام دست از ادامه‌ی فعالیت خود بکشد.
ما برای ادامه راه مصمم هستیم.
سه؛ الفبا
اهداف نشریه‌ی پشت‌بام شامل پژوهش، تاریخ‌نگاری و تحلیل در باب افراد، جغرافیای فرهنگی و جریان‌های تاثیرگذار در حیطه‌ی هنرهای تجسمی ایران است.
پشت‌بام تلاش می‌کند، پژوهش و گپ‌وگفت منصفانه ای پیرامون این اهداف به مخاطب ارائه دهد تا بتواند بخشی از الفبای هنرهای‌تجسمی ایران باشد چرا که باور داریم از پشت‌بام همه جا را بهتر می توان دید.
چهار؛ مخاطب هدف
مخاطب هدف ما فرهنگ دوستان، هنرمندان، مجموعه‌داران، گالری‌داران و دانشجویان رشته‌های هنرهای‌تجسمی هستند، هر چند که در ظاهر مخاطبین عام توان برقراری ارتباط با این مجله را نخواهند داشت اما مجموعه پشت‌بام با طراحی و تدوین سالشمار و همچنین مطالبی سازمان‌یافته می‌تواند نقش “الف” را برای ورود مخاطب به عرصه‌ی هنرهای‌تجسمی ایفا کند.
پنج؛ فضای مجازی
مجموعه‌ی پشت‌بام تلاش می‌کند به فضای مجازی که این روزها شرایط نامناسبی در حیطه‌ی تولید محتوا دارد، ورود کرده و با همت دبیـران متخصص و صاحب‌نــام هنرهای‌تجسمی، هر روز محتوای مناسبی را برای مخاطب حرفه‌ای خود تولید کند.
شش؛ شماره‌ی اول/ سقاخانه
بی‌شک جنبـش سقاخانه مهمترین اتفاق هنر مدرن ایران است. ابتدا باید بگویم، مجموعه پژوهشی ما بر این باور است که سقاخانه نه مکتب است نه جریان، بلکه جنبشی است متشکل از تعدادی هنرمند، با بازگشت به عناصر تصویری عامیانه و سنتی، که هر کدام به زبان خود کاربرد تصویری متفاوتی از این محتوا به وجود آورده‌اند، البته دیدگاه‌های برخی از نویسندگان ما تفاوت‌های بنیادینی با یکدیگر دارند، برخی سقاخانه را مکتب می نامند و برخی دیگر جنبش یا جریان.
با توجه به اهمیت زیاد جنبش سقاخانه در هنر معاصر ایران و همچنین کمبود مکتوبات لازم پیرامون این جنبش، شماره اول نشریه پشت بام به ” سقاخانه ” اختصاص داده شد.
هفت؛ پاسداشت
در پایان باید تشکر کنم از اساتید پیشکسوت هنرهای تجسمی، آیدین آغداشلو، ناصر اویسی، گلی امامی، رویین پاکباز، پرویز تناولی، رضا عابدینی، کیومرث کیاست، ساعد مشکی،عباس مشهدی زاده، محسن میرزایی و هادی هزاوه‌ای، همچنین سپاسگزارم از محمد‌حسن حامدی، احسان آقایی، پارسا گلپایگانی،آسیه مزینانی و آزاد احمدی که در اولین شماره‌ی پشت‌بام با ما همراه بودند.
سالشمار
سالشمارى پیرامون رخدادها، افراد و مکان‌هایی که بر روند و توسعه‌ى جنبش سقاخانه تاثیر گذاشته‌اند
گروه پژوهش پشت‌بام
چکیده:
سالشمار پیش‌رو شامل پژوهشی‌است پیرامون جنبش سقاخانه که پایه‌ی شکل‌گیری و روند توسعه‌ی این جنبش را هدف قرار داده و اطلاعات مهم هرسال را ارائه می‌کند.
در این سالشمار هرجا که از مکتوبات دیگر نقل‌قول آمده است از کلمه‌ی «مکتب» در پسوند سقاخانه استفاده شده و هرجا که نقل قول نبوده و مجموعه پژوهشی پشت‌بام ذکر نام کرده، از کلمه‌ی «جنبش» استفاده شده‌است.
لازم به ذکر است، برای هنرمندانی که ذیل فضای هنر نو و مدرنیسم تولید اثر کرده‌اند از عبارت(هنرمند جریان هنر نوگرای ایران) استفاده شده و برای هنرمندانی که با رجوع به فضای تصویری و محتوایی گذشته‌ی جغرافیای ایران فعالیت کرده‌اند از عبارت(هنرمند جریانِ هنر نو سنت‌گرای ایران) استفاده شده‌است.
بررسی و عنوان مکان‌ها، افراد و رخدادها با توجه به تاثیرگذاری‌هایی که به صورت مستقیم یا غیر مستقیم بر روند جنبش سقاخانه گذاشته‌است ذکر شده و تنها در قسمت نقاشیخط از دو هنرمند نام برده‌شده که نمی‌توان تاثیر جریان هنرنو سنت‌گرایی و جنبش سقاخانه را بر آنها نادیده گرفت…
برای مطالعه مطلب کامل به صفحه خرید مجله چاپی مراجعه بفرمایید
“هیچ” سقاخانه نیست، یکی از وجوه ذهنی من است
گفت‌و‌گوی حسین گنجی با پرویز تناولی درباره سقاخانه
چکیده:
این حرف تکراری است که پرویز تناولی از بنیانگذاران جریان سقاخانه است. از خلال گفت و گوهای بسیاری که با ایشان شده است می‌توان ابعاد مختلف شکل‌گیری این جریان را مرور کرد. اما اینکه او اکنون پس از ۵۰ سال دور شدن از آن روزها چطور به این جریان که خود یکی از بانیانش بوده است نگاه می‌کند مبنایی است برای اینکه با او به گپ و گفت قراری بگذارم. سقاخانه را عمدا جریان خطاب می‌کنم زیرا که برای آن ابعاد و تاثیرات مختلفی قائل هستم ولی اینکه آیا واقعا می‌توان بدان مکتب گفت برایم همیشه محل سوال بوده است و چه کسی بهتر از پرویز تناولی برای پاسخ دادن به آن؟ کسی که در قوام و دوام این جریان نوگرا و برآمده از نماد و نمودهای ایرانی بسیار کوشیده است…
برای مطالعه مطلب کامل به صفحه خرید مجله چاپی مراجعه بفرمایید
“پیشاسقاخانه” جلوه‌ای از زایش جنبشی نو
نگاهی به پیشینه و عوامل موثر بر شکل‌گیری جنبش سقاخانه / کیانوش معتقدی
چکیده:
یکی از انگیزه‌های نگارش مقاله حاضر اندیشیدن به چگونگی شکل‌گیری شبه مکتب سقاخانه بیرون از چارچوب‌های مرسوم بوده است، اما با وجود آنکه در این فرصت سیرِ تاریخیِ خطی تحولات هنر مدرن در ایران را دنبال می‌کنیم، به بررسی و معرفی جریان‌های موازی و پیشین در حوزه هنرهای تصویری ایران و تحولات آن در آستانه دهه چهل می پردازیم، و از آنجایی که تکوین جریان‌های مختلف در عرصه هنر مدرن ایران، و سیر و تکامل آن رابطه تنگاتنگی با رخدادهای سیاسی و اجتماعی زمانه خویش داشته، تاثیر عوامل پیرامونی، از حمایت‌های دولتی گرفته تا تلاش منتقدان و مجموعه‌داران داخلی و خارجی در معرفی و شکوفایی جریان سقاخانه را مورد مطالعه قرار خواهیم داد…
برای مطالعه مطلب کامل به صفحه خرید مجله چاپی مراجعه بفرمایید
پیراهنی پر از نقوش و اعداد
هادی هزاوه‌ای
چکیده:
1)یکی از شاهکار‌های موزه ملک در تهران، خفتان یا پیراهنی است که در صندوق آهنی نگهداری می‌شود. این پیراهن پر از دعا و طلسم، پوشیده از حروف و اعداد و گاه طرح‌های هندسی و شمسه کم‌رنگ است. من متوجه پارگی پهلوی پیراهن شدم و متصدی محترم حفاظت انبار موزه گفتند که قبلا یکی از بزرگان دولتی که از این موزه و این انبار دیدن می‌کرده، هوس پوشیدن این خفتان را، که معمولا در زمان جنگ به تن می‌کردند، می‌کند که به ارگی آن می‌انجامد. پیشنهاد کردم که بهتر است به همین صورت نگهداری شود تا بعد
2)حسین زنده‌رودی در سال 1367 در نیویورک به من می‌گفت که برای شرکت در نمایشگاه مانده بودم، یک روز به موزه ایران باستان (موزه ملی) رفتم و پیراهنی را دیدم که روی آن نقوش و اعداد و نوشته‌هایی بود. خفتان یا پیراهنی که در زیر لباس جنگ به قصد سلامت رستن و احیانا آمرزش پس از مرگ می‌پوشیدند، زنده‌رودی گفت همین را گرفتم و به همین روال کارم را شروع کردم.
پرویز تناولی داستان رفتن به شاه‌عبدالعظیم (و دیدن ضریح و زوار و گلدسته و گنبد) را با زنده‌رودی،شروع کار عنوان می‌کند…
برای مطالعه مطلب کامل به صفحه خرید مجله چاپی مراجعه بفرمایید
شمایلی که حرف می‌شود
گفت‌و‌گو با ناصر اویسی، نقاش “مکتب سقاخانه” کورش بیگ‌پور
چکیده:
خوشنویسی به معنی هنر زیبا نوشتن، در واقع ایجاد ارتباط معنایی بین فرم و متن است. تلاشی در جهت ایجاد رابطه در ظاهر (نوشته‌ی متن) و باطن (معنی) متن. اهالی نوشتن، به مرور با توجه به شکل حروف و کلمات، از ریاضیات و هندسه‌ای روحانی برای اصلاح و پیراسته کردن حروف بهره برده‌اند.
به عقیده‌ی نگارنده، سقاخانه چیزی جدای از این جنبش نمی‌تواند باشد. پیدا کردن فرمی برای بیان معنا و ریختن معنا در یک فرم؛ رجعتی (گاها بی هیچ شناخت از سوی خالق آن) به گذشته است. خواه ناخواه، این اندیشه زیر ساخت خط و خوشنویسی ایرانی است و هر جا که فعل نوشتن شکل می‌گیرد، این بیان ساری و جاری است. سقاخانه در بطن خود، از حروف می‌نوشد و به کرات، عاجز در بیان آن، دست به دامان طلسم، اوراد کلمات و اشکالی می‌شود که همه پهلو به پهلوی حروفیه و نقطویه خوابیده‌اند و همیشه در بطن خود، ماهیتی شبه‌وار از فرهنگی اعتقادی به مابعدالطبیعه و جهان سایه‌ها را یدک می‌کشند. اگر مکتب است، باید بیانیه‌ای داشته‌باشد، حرفی/شکلی از بودن را نوشته‌باشد. اندیشه آن ایرانی است و در حد تجربیاتی شخصی باقی می‌ماند…
برای مطالعه مطلب کامل به صفحه خرید مجله چاپی مراجعه بفرمایید
نگاهی دوباره به “مکتب سقاخانه”
کریم امامی پیرامون سقاخانه
چکیده:
از ورای زمان به فضای نیمه تاریک و دیوارهای روشن نگارخانه‌های تهران فکر می‌کنم
پنج سال پیش، ده سال، بازهم بیشتـر، پانزده سـال پیش. در آن حدود توقـف می‌کنم…
برای مطالعه مطلب کامل به صفحه خرید مجله چاپی مراجعه بفرمایید
چهره‌ای از قندریز
رویین پاکباز
چکیده:
برای نسلی که امروزه، در مقیاسی وسیع‌تر از گذشته، خود را با مسائل هنر نقاشی درگیر کرده است، بازشناسی تاریخ نقاشی معاصر ایران اهمیت خاصی دارد. به نظر می‌رسد که نسل کنونی خود را نه در ادامه تاریخی نسل قبل، بلکه در موقعیتی جدید و بی‌سابقه احساس می‌کند. او میراثی برای خود نمی‌شناسد، زیرا از کوشش‌ها و محصول کار نسل پیش چندان مطلع نیست. در شتاب حرکت خود این نگرانی را هم دارد که ناخواسته تجربه‌های انجام‌شده را تکرار کند.پرسش‌های بی‌شماری در این زمینه ذهنش را مشغول داشته‌اند: جریان‌های اساسی نقاشی ما در سده اخیر چه بوده‌اند؟ آیا میان جریان‌های امروز و دیروز پیوندی هست؟ آیا نقاشی ما در چند دهه اخیر متحول شده است؟ و اگر چنین است، نقاط برجسته این خط تحول کدام‌اند و چرا؟ نقاشان نوگرا از چه نقطه‌ای آغاز کردند و به کدام تجربه‌ها دست زدند؟ در کجا راهی گشودند و در کدام بی‌راهه به بن‌بست رسیدند؟ و بالاخره، امروزه با چه معیارهایی می‌توان به ارزیابی این جریان پرداخت؟…
برای مطالعه مطلب کامل به صفحه خرید مجله چاپی مراجعه بفرمایید
“سقاخانه؛ زنده…”
مصاحبه با عباس مشهدی‌زاده / مصاحبه‌کنندگان: زروان روحبخشان، محمد شمس
چکیده:
صحبت‌هایم را با یک مقدمه شروع می‌کنم. سال 1315 به دستور رضاشاه هنرستانی در اصفهان ساخته شد. با توجه به پیش‌زمینه‌ای که اصفهان از 300 الی 400 سال پیش داشته و حضور ارمنی‌ها و ایرانی‌ها در کارهای فنی و هنری فعالیت‌هایی داشتند، در ظرف فرهنگ قرار می‌گیرد. اگر دقت کرده باشید غیر از بناها، نقوش و نگاره‌ها و هندسه اسلامی که در مساجد و نیایشگاه‌های گوناگون که برای مسلمانان است و هم کلیساهای ارمنی وجود دارد، پتانسیل این را داشته که این کار در آنجا انجام شود و سال 1315 هنرستان را درست کردند و عده‌ای هم همان‌جا تربیت شدند. بار دوم در زمان سلطنت محمدرضا شاه، سال 1326 هنرستان تبریز به وجود می‌آید. در تهران غیر از مدرسه‌ای که باقیمانده مدرسه کمال‌الملک در مسجد مروی بود، هنوز هنرستانی وجود ندارد. آقای پهلبد به مهدی ویشکایی که در مجموعه هنرهای زیبای کشور بود (زمانی که ما هنرستان بودیم بین سال‌های 1335 الی 1336 این اسم رو می‌شنیدیم، که بعدا شد رئیس هنرستان) از او می‌خواهد که چیزی مثل هنرستان اصفهان و تبریز را در تهران راه‌اندازی کند. هنرستان هنرهای عالی و هنرستان موسیقی داشتیم ولی برای هنرهای تجسمی چیزی نداشتیم. مهدی ویشکایی گویا گفته بوده که من از عهده‌اش برنمی‌آیم این کار از جلیل ضیاپور ساخته است. جلیل ضیاپور هم دو سه سال پیش از این تاریخ از سال 1328 در تهران جولان‌های بسیاری داشته است. زمانی که از پاریس برگشت کوبیسم را اشاعه می‌داد. جلیل ضیاپور سال 1332 مدرسه‌ای را در پل چوبی امروز اجاره می‌کند و هنرستانی که امروز هست می‌شود. هنرستان برای مهر ماه سال 1332 آماده می‌شود اما سال 1333 عملا هنرجویان ثبت‌نام می‌شوند. اواسط سال‌های 1333 و 1334 به این نتیجه می‌رسند که دخترها را از پسرها جدا کنند. پس هنرستان دخترانه‌ای در کنار هنرستان پسران ایجاد می‌شود. مدیرهنرستان دختران همسر زرین‌کوب، قمر آریان بود و آنجا را اداره می‌کرد. احمد اسفندیاری سهراب سپهری، لیلیت تریان و مهدی ویشکایی در آنجا تدریس می‌کردند. هرکدام از این هنرستان‌ها سه رشته داشتند…
برای مطالعه مطلب کامل به صفحه خرید مجله چاپی مراجعه بفرمایید
گلپایگانی در کشاکش سنت و مدرنیسم
ساعد مشکی / دستیار: لیلا امینی
برای مطالعه مطلب کامل به صفحه خرید مجله چاپی مراجعه بفرمایید
فرم‌شناسی تصاویر مذهب شیعه در ایران
فرهنگ پارسی‌کیا / دستیار: هانیه یاوری
چکیده:
همان‌طور که مذهب شیعه دارای زمینه‌های عربی، ایرانی و غیرایرانی- عربی است، مسائل مربوط به آن نیز کم‌وبیش دارای چنین ریشه‌هایی هستند. از طرفی هنر و نمادپردازی‌های دینی عموما ریشه‌های بسیار کهنی دارند که حتی می‌توان پیشینه آنها را در آثار عصر سنگی پیگیری کرد. به‌این‌ترتیب برای بررسی نمادهای شیعی باید ریشه‌های مختلف و متفاوت کهن را بازشناسی کرد. هریک از این زمینه‌ها خود دارای عناصر متفاوتی هستند که در اینجا به بررسی آنها پرداخته نمی‌شود و مختصر اشاراتی در بخش غیرایرانی- عربی خواهد شد. مهمترین عامل ایرانی در این نمادها عناصر تفکرات مهری است که تاثیر قاطعی بر هنر منطقه داشته اما مهمترین عامل غیرایرانی در این زمینه، تمدن بین‌النهرین است که از عوامل اصلی تشکیل فرهنگ عمومی جهان امروز است. بخش عمده‌ای از نمادهای شیعه دارای عناصر نوشتاری است که بعضا بر فرم تصویری غلبه دارند. البته فرم‌های مطلقا تصویری نیز در این فرهنگ موجود هستند. فرم‌های موردنظر، خصوصا بخش‌های غیرنوشتاری آنها، بیشتر تحت‌تاثیر فرهنگ غیرعربی هستند و عموما ریشه‌های آنها را می‌توان در فرهنگ ایران یا بین‌النهرین شناسایی کرد…
برای مطالعه مطلب کامل به صفحه خرید مجله چاپی مراجعه بفرمایید
نسبت سقاخانه با هویت ملی و سیاست فرهنگی پهلوی
سجاد باغبان‌ماهر
چکیده:
اساس سیاست‌گذاری اجتماعی و فرهنگی «پهلوی‌ها» مدرنیزه کردن جامعه ایرانی بود و یکی از ابعاد مهم این سیاست «ملی‌گرایی» و تثبیت هویت ملی. دولت رضاشاه این اتفاق را از طریق تاکید بر زبان فارسیِ سره و زدوده از لغات عربی، و توجه به دوره پیش از اسلام ایران؛ که اصطلاحا «باستان‌گرایی» نامیده می‌شود، اجرا کرد که جلوه‌های آن در اشکال مختلف هنری به‌ویژه در معماریِ پهلوی اول بروز یافته است. مشکل اصلی در شیوه نوسازی پهلوی اول بی‌اعتنایی به تجربه اروپاییان در تجربه مدرنیته بود؛ در نتیجه به‌جای آنکه رسیدن به ترکیب «دولت ـ ملت» از طریق اصالت دادن به فردیت و اصالت سوژه انسانی به ثمر برسد، با سرکوب آزادی‌های فردی، نوعی ملی‌گراییِ استبدادی که به‌شدت قبیله‌ای بود بنیان گذاشته شد. به تعبیری، ملیت در ساختار نگاه حکومت پهلوی، نوعی قومیت‌گراییِ متورم و وسعت‌یافته بود که به جامعه سنتی ایران تحمیل گردید؛ بدین ترتیب مفهوم ملیت در ایران هیچ‌گاه نتوانست اعتبار و اصالت جوامع اروپایی را پیدا کند. لذا منافع ملی و «امنیت ملی» همواره در تعارض جدی با آزادی‌های فردی و حقوق شهروندی قرار گرفت، درحالی‌که در جوامع مدرن چنین تعارض آشکاری وجود ندارد…
برای مطالعه مطلب کامل به صفحه خرید مجله چاپی مراجعه بفرمایید
سقاخانه و اقتصاد هنر دولت‌بنیان
حمیدرضا ششجوانی
چکیده:
اگر کشوری قابلیت تعیین برخی ترتیباتِ فرهنگیِ بین‌الملل را داشته باشد، امتیازش برای تعیین قوانین تجارت بین‌الملل نیز افزایش می‌یابد. ازاین‌رو موفقیت اقتصادی و فرهنگیِ برون‌مرزی به روشنی به یکدیگر وابسته‌اند…
برای مطالعه مطلب کامل به صفحه خرید مجله چاپی مراجعه بفرمایید
غیاب زنان در مکتب “سقاخانه”
توکا ملکی
چکیده:
امیدوارم آن بخشی از هنر نوگرای ایران که با نام «مکتب سقاخانه» شناخته می‌شود، آن‌قدرها که انتظار داریم، حرف ناگفته داشته باشد؛ چرا که به نظر می‌رسد داستان پیدایش آن با روایت‌های گوناگون پرویز تناولی، صادق تبریزی، حسین زنده‌رودی و دیگران بارها و بارها در جاهای مختلف نوشته شده است. تحلیل و توصیف آثار هنرمندان منسوب به این جریان نیز در نوشته‌های پژوهشگران و منتقدان بسیاری مورد توجه قرار گرفته است…
برای مطالعه مطلب کامل به صفحه خرید مجله چاپی مراجعه بفرمایید
هنر نوظهور / تاثیر‌پذیر یا تاثیرگذار
کیومرث کیاست
چکیده:
هر پدیده هنری نوظهور می‌تواند هم تاثیر پذیرفته باشد و هم تاثیرگذار. هنرمندانی که به سقاخانه‌ای مشهور شده بودند نیز از این امر مستثنی نبوده‌اند. تاثیرپذیری هنرمندان اروپایی از برون و درون، تحولاتی که در هنرهای تجسمی بعد از ۱۹۰۵ م روی داده، نشان می‌دهد که آنان به نقاشی ایران (نگارگری) و خط‌نوشته‌ها و نقاشی چین باستان توجه کرده‌اند و اغلب در آثار این نقاشان رگه‌هایی از این تاثیرپذیری نمایان شده‌است.. هنرمندان ایران هم متوجه این نگاه می‌شوند و می‌بینند که هنرمندان خارج از مرزها می‌توانند به گذشته هنرهای آنان نظر افکنند و از شکل و شمایل آنها استفاده کنند و با خود می‌گویند: «چرا ما این کار را نکنیم؟»
جهت‌گیری‌های نویسندگان و متفکران به مقوله «بازگشت به خود» و نگاه باستان‌گرایی نه‌فقط در عرصه هنرهای تجسمی بلکه در معماری و صنایع دستی و سفالگری نیز نمود پیدا می‌کند.
انتشار کتاب‌هایی از آثار معماری و نقش و نگاره‌های باستانی قبل و بعد از اسلام و مراکز آموزش آکادمی هنر در دانشگاه تهران و دانشگاه ملی نیز به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم از عوامل موثر در آماده‌سازی بستر مطالعاتی دانشجویان روی نقوش سنگ‌نگاره‌ها و قبور و نقوش معماری کاخ‌ها و گچ‌بری‌ها و نقاشی‌های عامیانه و مخصوصا پرده‌های نقاشی مذهبی و داستان‌های شاهنامه بود…
برای مطالعه مطلب کامل به صفحه خرید مجله چاپی مراجعه بفرمایید
در جستجوی سر چشمه
نگاهی به هوشنگ کاظمی و هنرکده هنرهای تزیینی در جنبش سقاخانه / آرش تنهایی دستیار: مهسا پرویزی
چکیده:
زمانی فکر می‌کردم حق هوشنگ کاظمی در جنبش سقاخانه به درستی‌ادا نشده است؛ فکر می‌کردم چطور می‌شود تاثیر اولین فارغ التحصیل‌ایرانی آرت دکو (دانشکده‌ی هنرهای تزیینی پاریس) نادیده گرفته شود.
هنرمندی که تحت تاثیر آرت دکو و برای نشان دادن اهمیت گوهر تزیینی در هنر ایران دومین دانشکده‌ی مهم هنری کشور را راه اندازی کرده بود و بسیاری از چهره‌های شاخص سقاخانه دانشجویان آن دانشکده بودند.
این پرسش در ذهن‌ام بود تا وقتی قرار شد پشت بام شماره‌ی نخست خود را به سقاخانه اختصاص دهد فکر کردم چه چیز بهتر از این که تاثیر کاظمی را به عنوان یک طراح گرافیک (کسی که به عنوان طراح پوستر اولین جشن هنر شیراز در ذهن جامعه ثبت شده است) بر جنبش سقاخانه روشن تر کنم. تکه‌هایی را گرد‌آوری می‌کنم و کنار هم می‌گذارم تا بخشی از زندگی و کار کاظمی را بهتر نمایش دهم…
برای مطالعه مطلب کامل به صفحه خرید مجله چاپی مراجعه بفرمایید
هویت ایرانی در قاب شیوا
زهرا پاشایی / دستیار: دریا حسینی
چکیده:
در تاریخ معاصر هنر ایران همه چراغ به دست در جستجوی هویت ایرانی هستند. در کتاب تطورات1 گفتمان‌های هویتی ایران آمده است: “در حقیقت باید گفت که مساله ایران در تاریخ معاصر آن، چیزی جز مسئله هویت و متفرعات آن نیست” این دگردیسی بزرگ تاریخی و اجتماعی حاصل نوعی احساس کیستی و چیستی ایرانیان است که بعد از مواجهه با مدرنیته از اواخر دوره‌ی قاجار شروع شده است، و مهمترین مولفه‌ی آن که حول نقطه‌ی کانونی مفهوم ایران شکل گرفته، نمادهای ایران باستان است که از یک سو به عنوان یک دوره‌ی شکوهمند تاریخی، علایم و نشانه‌های مذهبی و از سویی دیگر به واسطه‌ی نفوذ در اعتقادات و باورهای مردمی است…
برای مطالعه مطلب کامل به صفحه خرید مجله چاپی مراجعه بفرمایید
سقاخانه: لتریسم یا نقاشی خط؟!
کلیاتی در بررسی خط و عناصر نوشتار در هنر نوگرای ایران / محمد فدایی
چکیده:
همیشه هنگام گفتگو درباره آثار هنر نوگرای ایران که در آنها از عناصر نوشتاری استفاده شده است سوالی اساسی مطرح می‌شود: چه نسبتی بین آثار نوگرا (مدرنیستی) در هنر نو و معاصر ایران و سنت خوشنویسی و میراث خطاطی ما وجود دارد و چرا ناگهان در دوره‌ای که تب تجدد همراه با شور هویت‌گرایی در هنر ایران بالا می‌گیرد، عناصر نوشتاری و توجه به فرم‌هایی که تداعی کننده زیبایی‌شناسی سنت خوشنویسی ما بودند به فراوانی در آثار هنری ظاهر می‌شوند؟ این سوال تنها مسئله یک پژوهشگر هنر معاصر ایران نیست، بلکه برای کسانی همچون نگارنده هم، که دغدغه انتخاب شیوه بهترِ به‌کارگیری خط در خلق اثر را دارند بسیار مهم است. از همین رو –هرچند فشرده و در حد اشاره- بهتر است در یک افق وسیع‌تر آثار مشهور به «سقاخانه» که در آنها از عناصر نوشتاری و خط بهره برده شده است، بررسی شو‌ند…
برای مطالعه مطلب کامل به صفحه خرید مجله چاپی مراجعه بفرمایید
از رسم‌الخط قارسی تا سقاخانه
گفت‌و‌گو فرشید پارسی‌کیا با رضا عابدینی درباره “مکتب سقاخانه”
چکیده:
در زبان فارسی مکتب جاییست که در آن تدریس اتفاق می‌افتد و کتابت انجام می‌شود. اما طبق ادبیاتی که در سال‌های اخیر روزنامه‌نگاران آن را ترویج داده اند. مکتب در فضای کلی‌تر جغرافیایی زمان و مکان تعریف می‌شود. اتفاقی که در آن عده‌ای پیرامون یک موضوع گرد هم آمده‌‌اند و از قوانین ثابت در آن تبعیت می‌کنند. اما در جنبش عده‌ای در یک بازه‌ی زمانی اتفاقی را رقم می زنند که عمر کوتاهی دارد…
برای مطالعه مطلب کامل به صفحه خرید مجله چاپی مراجعه بفرمایید
آرایه‌های عاریتی
یادداشتی درباره مقلدان سقاخانه / زروان روحبخشان
چکیده:
شاید در صد سال گذشته تاریخ هنرهای تجسمی ایران، هیچ جریانی به‌اندازه جنبش سقاخانه مدعای ایرانی بودن نداشته است. جریانی که در بحبوحه مدرنیزاسیون و هویت فرهنگی ملی شکل گرفت و با اقبال عمومی مواجه شد، ضمن اینکه مورد عنایت حاکمیت وقت قرار گرفت و بازار هنر را هم به دست آورد. از همان آغاز، بسیاری از منتقدان و صاحب‌نظران بر این باور بودند که این جریان یک مکتب مدرنیستی ایرانی است و آن را پاسخی کارگشا در برابر معضل تقابل سنت و مدرنیته می‌پنداشتند…
برای مطالعه مطلب کامل به صفحه خرید مجله چاپی مراجعه بفرمایید
ققنوس خاسته
چند اثر از بهزاد گلپایگانی در آتش / یوریک کریم‌مسیحی
چکیده:
بهزاد گلپایگانی بعد از «هنرستان هنرهای زیبای پسران»، در دانشگاه‌های تهران و پاریس درس خوانده، اما هر دو جا را نیمه‌کاره گذاشته و پیِ کار کردن رفته. پس از ترکِ کارِ حسابیِ طراحیِ پارچه در پاریس و بازگشت به تهران به‌عنوان طراح گرافیک وارد بازار کار شد. بعد از مدتی که خود را در کار کردن پیدا کرد به‌طور مشخص به سراغ تایپوگرافی رفت و آنجا کارهای تازه‌ای انجام داد، چندان تازه که نام خود را – در چند دهه بعد – به‌عنوان پایه‌گذارِ شیوه‌ای نو و خلاقانه در به‌کارگیریِ گرافیکیِ خط فارسی ثبت کرد، هرچند خود نمی‌دانست که آغازگرِ مرحله نوینی در گرافیک است و دارد چه قدم بزرگ و مهمی در این زمینه برمی‌دارد، که اگر هم می‌دانست اهمیتی برای این اهمیت قایل نمی‌بود. شوریدگی و بی‌قراری‌اش، نوع حضورش در جامعه‌ی فرهنگی و هنری و تجسمی زمان خود، و فاصله گرفتنش از قاطبه‌ی آدم‌های این جامعه که منش و مَشربِ آنان را نمی‌پسندید، این را می‌گویدبهزاد گلپایگانی بعد از «هنرستان هنرهای زیبای پسران»، در دانشگاه‌های تهران و پاریس درس خوانده، اما هر دو جا را نیمه‌کاره گذاشته و پیِ کار کردن رفته. پس از ترکِ کارِ حسابیِ طراحیِ پارچه در پاریس و بازگشت به تهران به‌عنوان طراح گرافیک وارد بازار کار شد. بعد از مدتی که خود را در کار کردن پیدا کرد به‌طور مشخص به سراغ تایپوگرافی رفت و آنجا کارهای تازه‌ای انجام داد، چندان تازه که نام خود را – در چند دهه بعد – به‌عنوان پایه‌گذارِ شیوه‌ای نو و خلاقانه در به‌کارگیریِ گرافیکیِ خط فارسی ثبت کرد، هرچند خود نمی‌دانست که آغازگرِ مرحله نوینی در گرافیک است و دارد چه قدم بزرگ و مهمی در این زمینه برمی‌دارد، که اگر هم می‌دانست اهمیتی برای این اهمیت قایل نمی‌بود. شوریدگی و بی‌قراری‌اش، نوع حضورش در جامعه‌ی فرهنگی و هنری و تجسمی زمان خود، و فاصله گرفتنش از قاطبه‌ی آدم‌های این جامعه که منش و مَشربِ آنان را نمی‌پسندید، این را می‌گوید…
برای مطالعه مطلب کامل به صفحه خرید مجله چاپی مراجعه بفرمایید
