درباره آثار مهین منفرد
جهان انتزاع، جهانی فارغ از تصور ملموس و واقعیت بیرونی است. جهانی برآمده از ذهنیت هنرمند در مواجهه با دنیای پیرامون که در خوانشی مبتنی بر دریافت، عواطف و هیجانات او شکل می‌گیرد. هنرمند با کنش نقاشانه و فاصله گرفتن از عینیت، سعی در کشف فضایی دارد که در آن، عناصر واقعی در شکلی تجریدی آشکار و از قید و بند شیئت رها می‌شوند. در ظاهر امر شاید اشاره به هیچ چیز خاصی نباشد، آنجا که تصویر مشخص و مورد عینی به چشم نمی‌آید، اما در پس هر لکه رنگ، حرکت قلم یا در ترکیب‌بندی کلی اثر، چیزی نهفته است که در فرآیند کشف و شهود، عیان می‌شود. نقاشی انتزاعی غیرواقع‌گرا است، حد و مرزی ندارد، درگیر اصول و قوانین مشخصی نیست، اما گاه به جهانی به مراتب وسیع‌تر پیش روی ما می‌گذارد.
اغلب نقاشی‌های مهین منفرد، به ویژه در یک دهه اخیر، همچون اکثر نقاشی‌های انتزاعی به دور از بازنمایی عینی، در رفتاری ناشی از احساسات و هیجانات هنرمند، برخوردی آنی و عاطفی با دنیای پیرامون را مقابل چشمان ما قرار می‌دهند. او که همچون بسیاری از هنرمندان، نقاشی را از منظره‌پردازی و پیکرنمایی آعاز کرده، در دوره‌های متاخر کار خود به نقاشی انتزاعی روی آورده و جهان تصویری خود را تچنین تثبیت کرده است. خود در این باره می‌گوید: «برای رسیدن به زبان انتزاع و آبستره روندی بسیار طولانی را طی کردم. در این پروسه رسیدن به رفتارهای اکسپرسیو و آزادی طراحی و فرم‌های درهم پیچیده با توجه به المان‌های نقاشی مثل رنگ، فضا، کمپوزیسیون و سایر عوامل بصری اهمیت داشت.»
بیان عاطفی در قالب رنگ و فرم ویژگی اصلی آثار منفرد است.
مهین منفرد در سال 1335 در تهران متولد شد. او که دانش‌آموخته علوم بانکی است، در نوجوانی و از سال ۱۳۴۹ به یادگیری نقاشی پرداخت. پس از یک وقفه طولانی از سال ۱۳۶۵ با گذراندن دوره‌های مختلف در کلاس‌های آزاد طراحی و نقاشی در دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران و دانشگاه هنر تهران و حضور در کلاس‌های استادان مختلف و همچنین فراگیری تاریخ هنر در دیگر آموزشگاه‌ها، نقاشی را از سر گرفت. او که نزدیک به چهل نمایشگاه گروهی داخلی و خارجی و هفت نمایشگاه انفرادی در ایران را در کارنامه خود دارد. او برگزیده رقابت FACFA فرانسه است و یکی از آثارش در مجموعه دایمی موزه CICA در کره جنوبی قرار دارد.
بیان عاطفی در قالب رنگ و فرم ویژگی اصلی آثار منفرد است. چنان‌که در مواجهه با اثر کنشی حاصل از درک و دریافت، در تولید اثر بارز است. این برخورد در لحظه را می‌توان در بخش‌های مهمی از آثار دید که به شکل مشخص در نوع رنگ‌گذاری یا تعیین و ترکیب پالت رنگی بیشتر نمایان می‌شود. سطوح رنگی متفاوت در پالت رنگی گسترده در اغلب آثار، در حرکت‌های تند و سریع قلم‌مو بر سطح بوم، در ترکیب و تضاد با خطوطی نازک و ظریف و در نهایت حضور خاکستری‌های متفاوت، تسلط هنرمند در نظام بخشیدن به اتفاقات ناشی از آزمون و خطای آنی و عاطفی وی روی بوم را نشان می‌دهد.
خط سیر تثبیت این جهان تصویری بیشتر در به کارگیری عناصر فرمی مانند تاش‌های رنگی، خطوط، سطوح متخلخل و در نهایت در ترکیب‌بندی‌ها نمایان است. قاب‌های گاه مختصر و مفیدی که در قیاس با ترکیب‌بندی‌های یکسان و ساکن که جایی برای چرخش چشم بیننده ندارند، بسیار جذاب و تاثیرگذار می‌نمایند. به نظر می‌رسد همنشینی خطوط و سطوح رنگی در آثاری که خطوط در ترکیب کلی اثر حضور کمتری دارند، از یک تناسب منطقی برخوردارند. خصیصه اکسپرسیو بودن خطوط در این ترکیب و تناسب منطقی، شدت و حدت بیشتری دارد. همان‌گونه که در برخی از قسمت‌های اثر، که لکه‌ها و سطوح رنگی با خاکستری‌ها پوشانده شده، اما قابل تشخیص هستند، بیانمندی رنگ پنهان‌شده به مراتب آشکارتر می‌شوند.
در آثار متاخر مهین منفرد پختگی در نوع ترکیب‌بندی و پالت رنگی بیشتری دیده می‌شود. از خاکستری‌هایی که در آثار قبلی او دیده می‌شد کاسته شده و رنگ‌های پنهان هویت جدیدی به خود گرفته‌اند. خبری از خطوط رها شده در کادر نیست و رفتار منطقی‌تری در کاربرد و استفاده از خطوط دیده می‌شود. رنگ تسلط بیشتری دارد و هاشورهای رنگی بیشتر از قبل دیده می‌شوند. تضاد و در عین حال همنشینی عناصر پیچیده خطی و سطوح بزرگ رنگی در کنار هم بیانگر موقعیتی است که همه انسان‌ها و مهم‌تر از آن طبیعت در آن قرار گرفته‌اند.
در تمامی آثار هیجانی هراسناک و شاعرانه عیان است که عواطف متفاوتی را برمی‌انگیزاند.
نکته مهم دیگر برخورد خاص منفرد با مقوله سطح و عمق است؛ نکته‌ای کلیشه‌ای و تاریخی، اما بسیار مهم در نقاشی! او با به کارگیری لایه‌های رقیق در سطوح رنگی و همچنین استفاده از خطوط محکم و واضح، به نوعی عمق را به سطح محتوم نقاشی می‌آورد. به بیان دیگر، به طور همزمان ژرف‌نمایی منظره‌پردازی‌های گذشته را در قالب فرم‌ها و سطوحی با خاکستری‌های رنگی به تصویر می‌کشد و با خطوط آنی، محکم و گاه خشن همه آن‌چه عمق را تداعی می‌کند به چالش می‌کشد. چنین است که علاوه بر بیانگری عاطفی عمیق، ناخودآگاه ویژگی‌های قالب نقاشی را به پرسش می‌گیرد.
چنان‌که زروان روح‌بخشان هم درباره مجموعه «بازتاب» مهین منفرد گفته، بیان عواطف و ذهنیات، رهایی از دنیای واقعی و عینی، تکیه بر ناخودآگاه، کنش نقاشانه، کشف خویشتن و شورش بر آموزه‌های زیباشناختی متعارف، نیت مهین منفرد در آفرینش این مجموعه نقاشی‌ها بوده است. در مواردی چالش سطح و عمق عیان است و در مواردی ویژگی‌های اکسپرسیو خطوط و لکه‌های رنگ، بارز و چشمگیر می‌نماید. آن چه منفرد به تصویر کشیده، همچون اغلب نقاشی‌های انتزاعی، چندان مشخص نیست، اما در تمامی آن‌ها هیجانی هراسناک و شاعرانه عیان است که عواطف متفاوتی را برمی‌انگیزاند.
ساختار و سطوح هندسی با هجوم خطوط محکم شکسته شده و رد پای عواطف آنی در پهنه اثر به چشم می‌خورد. این امر ناشی از مواجهه هنرمند با خود و جهان پیرامون است. او قصد دارد نه فقط جهان ذهنی خود، بلکه موقعیت هنرمند در دنیای امروز را بازنماید؛ آنجا که سردرگمی بی‌معنا و سرگردانی آشکار می‌شود.
بام نقاشی
محمد شمس
