{پرونده طراحان طنزاندیش گزیده‌ای از پژوهش‌های منتشر شده در کتابی به همین عنوان نوشته ایراندخت محصص است. در این کتاب به آثار طراحان مختلفی اشاره شده که به مرور در بخش اسناد پژوهشی پشت‌بام منتشر می‌شود.}
کاریکاتور در ایران_ پس از 50 سال که از عمر آن می‌گذرد_ تازه به کشف هویت و راه خود نایل آمده است. 50 سال
سروکله‌زدن و کلنجار رفتن با موضوعات قشری روزمره، خنداندن مردم، نوازش ساده‌پسندی و تشویق سلیقه‌های کودن
و تنبل و بی‌بار، برای کاریکاتور ایران کافی بود تا بخواهد ماسک دلقکی را از چهره خود پاره کند و سهم خویش را از
هنر اصیل ایران بطلبد. کاریکاتور هرگز یک دهن‌کجی کودکانه به واقعیت‌های جاری نیست. کاریکاتور ایران برای
درک عمیق و اثبات این واقعیت راه پرپیچ و خم و مخاطره‌آمیزی را پیمود و آنقدر در این راه طنازی و عشوه‌گری و
مضحکه‌بازی کرد و شکلک درآورد تا از پای درآمد و به جوانه‌های کوچکی که در درون خویش می‌پرورد امکان داد تا
ببالند و سبز شوند و فاتحانه در فضای عصر خویش بشکفند.
تاریخ کاریکاتور ایران در آمیزش و هماهنگی با شرایط اجتماعی و سیاسی و فرهنگی این ملک، برای خود کتاب قطوری
است که نه در اینجا مجال پرداختن به آنست و نه اصولا چنین قصدی در میان است. تاریخ‌نگاری را به دیگران وا
می‌گذاریم. آنچه در این مختصر باید مورد توجه قرر گیرد، هویت و شناسنامه کاریکاتور امروز ایران و چشم‌اندازهای
آنست، کاریکاتور ایران، با تکیه‌بر تجربیات پراکنده، اما مستمری که در طول نیم‌قرن تلاش و جست‌و‌جو بدست
آورده، ظرفیت‌های نوینی کسب کرده است. کاریکاتور به «خط» به‌عنوان یک عنصر شالوده‌ای که ارزش‌های بیانی
متمایزی دارد، می‌نگرد. و در عین حال در اعماق جامعه و زمانه خود غوطه می‌خورد تا بتواند غریزه هوشیاری و
تیزی بیابد که امکان حضور وی را در تمامی ذرات و جوارح عصر محتمل سازد.
او به انسان نه به‌عنوان سوژه‌ای تفریحی که باید معایب و مضحکه‌های درونی و بیرونی او را بیرون کشد و شکلی
اغراق‌آمیز نمایش دهد تا تماشاگر و مخاطب از این بازی خوشمزه و کمدی به وجد و طرب در آید و یا احیانأ از خنده
روده‌بر شود. پیروزی طنز در مطربی و شوخ‌و‌شنگی نیست، درباری است که از آگاهی‌های انسانی و اجتماعی بر
دوش دارد، در شناخت عمیقی است که او از خویشتن، به‌عنوان یک حربه، یک دشنه، یک سلاح مدرن، یک چماق و یا
حتی یک لبخند، یک نوازش، یک نسیم گذرا که از اعماق درون آدمی آغاز می‌شود و روح را خنک و شکفته می‌کند.
طنز عرصه تضادها، تعارض‌ها و بغرنج‌ترین مباحث تصویری است که هرگز در قالب کلمه و یا نت‌های موسیقی و
حجم پیکره‌ها قابل توصیف نیست. طنز که جانمایه اصلی هر کاریکاتور زنده و اصیلی است، تنها طنز است و تعریفی که
بخواهد تمامیت این مفهوم هنری را در خود بگنجاند، آن را حبس کرده است.
تعاریف و انتظارات عادی و ساده‌پسند را از طنز و کاریکاتور دور بیندازیم.
به جوهر این انسانی‌ترین و مهربان‌ترین هنر معاصر بنگریم و کاریکاتور امروز ایران را که در پی پایان بخشیدن به این
سوء‌تفاهم کهنه و شناسائی ارزش‌های واقعی خویش است. با نگاهی دوباره و همدردانه ارزیابی کنیم.
هدف این آلبوم هم جز این نیست. اگر جلوه‌های متفاوت حرکت کاریکاتور امروز ایران را در متن تکنیک جدیدی که به
آن تجهیز شده نشان بدهیم و با شما به سیروسیاحت شگرف و متفاوت در اقلیم‌های جدیدی بپردازیم که تنها از زاویه دید
کاریکاتوریست‌ها و طنزآوران، قابل رؤیت و لمس است، آنگاه منظور خود را حاصل یافته خواهیم دید.
ایراندخت محصص
مرداد 1354
اردشیر محصص در سال 1317 در رشت به دنیا آمده و دانشکده حقوق سیاسی دانشگاه تهران را به پایان برده است. از سال 1342 آثار او در نشریات کیهان، به ویژه کیهان روزانه جای مناسبی یافت. عکس و تصویر، یکی از مهمترین پایه‌های طرح‌های اردشیر را تشکیل می‌دهد: عکس‌های روزنامه‌ها و عکس‌های قدیمی، عکس‌های قاجار و تصاویر کتب قدیمی و نقاشی‌های عامیانه. در آثار او گونه‌ای سوررئالیسم ایرانی را همواره با تکنیکی که از نقاشی سنتی ایران مایه گرفته است می‌توان یافت.
میدان اردشیر ناممکن‌هاست. طرح‌های او از مطالب اعجاب‌آور، غیرمنطقی و باورنکردنی‌ها سیراب می‌شود بی‌آنکه پیوند خود را از حقیقت ببرد و به انسان پشت کند. طنز او در ادبیات دیرینه و قصه‌ها و افسانه‌های عامیانه ایران ریشه دارد.
آدم‌های اردشیر را با ماشینیسم کاری نیست. آنچه او می‌بیند تارها و انگیزه‌هایی است که این دنیا را ساخته‌اند. بنابراین متن پیچیده و دوارانگیز، چرخش قلم اردشیر در جست‌و‌جوی افشاء و تصحیح مناسبات انسان باانسان است.
از آثار اردشیر تاکنون نمایشگاه‌های مستقل زیر تشکیل شده است:
تالار قندریز (1346) – باشگاه شهرداری (شب‌های شعر و هنر خوشه) (1346) – گالری سیحون (1348) – گالری سیحون (1350) – انجمن ایران و آمریکا (1351) – گالری دریسی شیراز (1352) – مرکز فرهنگی تلویزیون اصفهان (1352) – انجمن ایران و آمریکا (1353) – دانشگاه کلمبیا نیویورک (1353) – گالری گراهام نیویورک (1354) – گالری لیتو (1354).
و همچنین آلبوم‌های زیر از وی به چاپ رسیده است:
کاکتوس (دفترهای زمانه – 1350) – با اردشیر محصص و صورتک‌هایش (انتشارات توس – 1350) – اردشیر و هوای توفانی (انتشارات توس – 1352) – تشریفات (به اهتمام فریدون آو – 1352) – شناسنامه (انتشارات طهوری – 1352) – وقایع اتفاقیه (انتشارات امیرکبیر – 1352) – لحظه‌ها (انتشارات سان – هلند – 1352) – طرح‌های آزاد (کتاب نمونه – 1353).
اردشیر در حال حاضر غیر از نشریات ایرانی با آفریقای جوان و نیویورک‌تایمز همکاری دارد.
«بیژن اسدی‌پور» نوید آینده‌ای موفق است. طراحی که طنز هوشمند او با شیطنت‌های سرزنده و شنگول خود، از زندگی برداشت‌های متفاوتی دارد. «حرکت و سکون» جانمایه اصلی کارهای اسدی‌پور است. حرکت متوسط‌ها در جهان عادی روزمره، حرکت به سوی خانه، زندگی اداری، سکون بعد از تلاش‌های بیهوده روز، خستگی عبوس و دلمرده این سکون، عمق تهی آن، رابطه رئیس و مرئوس، مناسبات انسان و خانواده…
انسان اسدی‌پور، الگوی انسان متوسط عصر ماست که در محاصره «چیزها» رفته رفته تحلیل می‌رود و خود بشکل
«چیز» تازه‌ای در کنار این انبوه درهم و بی‌شکل و «چیز»ها در می‌آید.
بیژن اسدی‌پور در 1325 در بندر پهلوی بدنیا آمده و دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران را به‌پایان برده است و فعلا
مدیریت مجله تحقیقات اقتصادی دانشگاه را دارد و با نشریات کیهان، کیهان‌سال و فردوسی همکاری کرده است.
وقتی یک طراح طنز‌پرداز به ملاقات شاعری چون عبید می‌رود، چه اتفاقی می‌افتد؟
حادثه‌ها غیرقابل پی‌بینی است. شاید که دنیای غریب دیگری دوباره کشف می‌شود.
پرویز شاپور پیش‌بینی این جهان ناممکن را در گردش قلمش میسر کرده است. موشوگربه او اثبات این حرف است.
گربه‌ها در کنار موش‌ها به تصاویر زنده و حکایت‌گوی یک قالی مبدل می‌شوند، گربه در دایره تنگ و بقیه موش‌ها، گلبرگ‌های گل بزرگی را تجسم می‌دهد، گربه در انبوه میلیون‌ها موش چون غریقی در اقیانوس دست‌وپا می‌زند.
بازی موش‌ها و گربه‌ها در کجا جدی و در کجا شوخی است؟ گاه می‌بینی که تصویر بزرگ گربه از کنار هم چیدن هزاران موش هستی یافته، یک‌جا توده غلتان موش‌ها، بهمنی است که سر در پی گربه نهاده و جای دیگری این موش است که شاخه گل را صمیمانه به گربه تقدیم می‌کند.
در نهایت آیا این بازی‌ای نیست که پشت درهای بسته خانه‌های ما و در کوچه‌ها و خیابان‌ها با جوهر و مفهومی یگانه اما در اشکالی بی‌نهایت نسل‌اندر‌نسل در جریان و تکرار است؟ اگر آقای پرویز شاپور عینکشان را از چشم بردارند من شک دارم که در دنیا هیچ چیز ببیند. شاپور پشت میکروسکوپ و تلسکوپ نشسته است. مگر نمی‌بینید دنیای او دنیای ذره‌ها و ظرافت‌هاست.
خطوطی که آنقدر نازک و محوند که دیده نمی‌شوند، مثل جویباری از سر انگشت‌های او جاری می‌شوند و در رقص و گردش و تماشای خود پرده‌های جدیدی از دنیا را از پیش چشممان پس می‌زنند.سنجاق‌ها و سنجاقک‌ها، گربه‌ها و موش‌ها، ماهی‌ها و قلاب‌ها. او برای تفسیر انسان و جهان به بیشتراز این نیازی ندارد.
پرویز شاپور در اسفند 1302 به دنیا آمد. لیسانسیه اقتصاد از دانشگاه تهران و کارمند عالی‌رتبه وزارت دارائی است که اخیرأ به افتخار بازنشستگی نائل آمده است. نوشته‌های کوتاه طنزآمیزش که «کاریکلماتور» نامیده می شود بسیار مشهورند اما طرح های زیبایش در زیر حجاب موفقیت نوشته‌هایش پنهان مانده است. از پرویز شاپور دو کتاب به چاپ رسیده است: «کاریکلماتور» در سال 1350 و «موشوگربه» در سال 1352 که ناشر هر دو کتاب انتشارات نمونه می‌باشد و نمایشگاهی نیز از آثار طراحی او در گالری زروان در سال 1354 برپا شده است.
«کامبیز درمبخش» (1341، شیراز) در هنرستان هنرهای زیبا تحصیل کرده است. در 3 نمایشگاه اختصاصی در تهران
(خانه آفتاب 1350_ تالار قندریز 1351_ کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران 1352) و در بیش از 15 نمایشگاه
بین‌المللی شرکت داشته، جایزه فستیوال بین‌المللی کاریکاتور مونرال سال 1968و جایزه فستیوال بین‌اللملی کاریکاتور
بلغارستان سال 1973 را از آن خود کرده است. امروز بجز «آیندگان» که بهترین آثار او را به چاپ می‌رساند با
نشریات دیگر ایرانی و خارجی مانند: زن‌روز، فرهنگ و زندگی_ پاردون و … همکاری دارد. «درمبخش» اخیرأ به
خلق «مینیاتورهای سیاه» پرداخته است که الهامی از نقاشی آئینی ماست و با این آثار، استعداد فراوان خویش را در
عرصه طنز اجتماعی نمایان می‌کند. اما حیطه «درمبخش» تنها مینیاتور نیست، تمامی جامعه و جهان مدنظر اوست.
طنز «درمبخش» هم در آثارش افشاگر است و به‌طور کلی هر دو شیوه، هویت و محتوای یگانه‌ای دارند که هر یک
بگونه‌ای در یکدیگر منعکس می‌شوند و حضور خالق خویش را در هر جزء خطوط خود اعلام می‌کنند.
از «درمبخش» مجموعه «بدون شرح» در سال 1352 به‌وسیله «سازمان کتاب‌های جیبی» به چاپ رسیده است.
برای مطالعه و دیدن آرشیو اسناد پژوهشی پشت‌بام به لینک زیر مراجعه کنید.
