درباره‌ی دوازدهمین دوسالانه سرامیک
بینال سرامیک تمام شد. جوایزش ارائه شد و به هر شکلی بود پرونده دوازدهمین بینالی که برخلاف اسمش در طول تاریخ خود لزوما هر دوسال یکبار برگزار نشده بسته شد. بینال یا دوسالانه‌هایی که برخلاف اسمشان بیشتر اوقات دوسال یکبار برگزار نمی‌شوند نامی آشنا برای اهل هنر ماست. شصت و شش سال از اولین دوسالانه تهران که به همت مارکو گریگوریان در سال 1337 برگزار شد می‌گذرد و در این سال‌ها بینال‌های متعددی در رشته‌های مختلف گاه منظم و گاه نامنظم برگزار شده است. حال پرسش ما در مورد دوسالانه‌ی سرامیک این است که در دنیایی که مرز بین رشته‌ها و شاخه‌های هنر به قدری محو شده که گاه نمی‌توانیم دقیق بگوییم که یک اثر هنری مربوط به کدام حوزه است؛ تعریف دوسالانه‌ی سرامیک چه می‌تواند باشد؟
احتمالا تصور این است که در دوسالانه‌ی سرامیک باید آثاری پذیرفته شوند که تنها با متریال سرامیک ساخته شده باشند. اما سوال اصلی اینجاست که آیا سرامیک یک ماده/تکنیک است یا یک رسانه هنری جداگانه؟ اگر ماده/تکنیک است، آیا برگزاری رویدادی جشنواره‌ای صرفا برای یک ماده/تکنیک رایج است؟ چه چیزی این متریال را از سایر متریال‌های هنر همچون سنگ، چوب، فلز، یا رنگ‌روغن، آبرنگ، مرکب و مدادرنگی جدا می‌کند که خود را به عنوان یک رسانه‌ی مجزا در جهان هنر ارائه کند؟ سرامیک عنوانی است برای ساخته‌هایی از انواع گل، خاک و… که از پخت اولیه گذشته باشد. سرامیک‌ها ساخته‌های جامدی هستند که از مواد غیرفلزی و غیرآلی ساخته می‌شوند.
وقتی از سرامیک صحبت می‌کنیم بیشتر ذهنمان به سمت کالاهایی مصرفی چون ظروف و انواع کاشی و موزاییک و نیز ماده‌ای برای مجسمه‌سازی معطوف می‌شود. حال آن که خارج از هنر و زندگی روزمره سرامیک درساحت‌های مختلف زندگی بشری مورد استفاده قرار می‌گیرد و به عنوان متریالی با مقاومت بسیار بالا در مقابل رطوبت، حرارت، خوردگی و ضربه در صنعت، هوافضا، پزشکی، الکترونیک و بسیاری از حوزه‌های تکنولوژیک کاربرد دارد. سرامیک در طول تاریخ نیز هم به عنوان ماده‌ی خام تولید لوازم زندگی و هم اثر هنری نقش بزرگی در زندگی انسان داشته است و گشتی در هر یک از موزه‌های باستان‌شناسی گواه این ادعاست.
آثار سرامیکی در این موزه‌ها که از گذشتگان به دست ما رسیده بخش بزرگی از این موزه‌ها را به خود اختصاص داده‌اند و از گذشته تا کنون چنان در متن زندگی انسان حضور داشته‌اند که می‌توانیم از این آثار نشانه‌های آیین‌ها، اعتقادات، روابط تجاری، فرهنگی و حتی سبد غذایی و در یک کلام درباره‌ی سبک زندگی گذشتگان داده‌های زیادی کشف کنیم. حضور و نقش سرامیک در زندگی بشر تاثیرگذار و غیرقابل انکار است.
به آغاز سخن بازگردیم؛ گفتیم دنیای زندگی امروز ما جهانی است با مرزهای مغشوش و محو بین رشته‌ها و شاخه‌های مختلف هنری که طبقه‌بندی یک اثر را در یک رشته‌ی مشخص هنر سخت و گاهی ناممکن می‌کند. برای نمونه مجسمه‌های سفالین پیکاسو اثری سرامیکی هستند، یا حجم یا نقاشی؟ یا آثار هنری که با دورریزها خلق می‌شوند در کدام ماده/تکنیک یا رشته‌ی هنر قرار می‌گیرند؟ و پرسش مهمتر این که تعریف یک رویداد جشنواره‌ای با محدود کردن به یک متریال و در اینجا سرامیک چه رهاوردی برای ما دارد؟
قصه وقتی پیچیده‌تر می‌شود که گفته می‌شود محدودیت ماده‌ی سرامیک نیست بلکه معیار «اثر سرامیک‌بنیان» است. اینجاست که در دوسالانه‌ی دوازدهم آثار شیشه نیز به دلیل آن که در بنیان خود از خاک سیلیس به دست می‌آیند و پخت می‌شوند نیز به دوسالانه راه یافتند؛ یا در بینال‌های پیشتر آثار عکاسی از ظروف سرامیکی با این تعریف که موضوع عکس آثار سرامیکی است در نمایشگاه عرضه شدند.
این تعریف گسترده از سرامیک‌بنیان بودن چه اثری بر حوزهی سرامیک، انتخاب آثار و داوری دوسالانه داشته است؟ خواه ناخواه هر رویداد هنری تعریف و چارچوب ویژهای را برای خود مشخص می‌کند و در این مسیر گام برمی‌دارد. اینجا این پرسش مطرح می‌شود که هیات انتخاب و داوران دوسالانه چه تعریفی از عبارت «آثار سرامیک‌بنیان» در ذهن داشته‌اند؟ اگر در هفته‌های گذشته سری به محل برگزاری بخش مسابقه‌ی بینال زده باشید با صد و سی اثر گوناگون مواجه شده‌اید که گاه هیچ ارتباطی به هم ندارند و از دیدن این طیف گسترده احتمالا شگفت‌زده می‌شدید.
هیات انتخاب چه ویژگی‌هایی را برای انتخاب آثار در نظر گرفته‌اند؟ اگر چارچوبی برای انتخاب داشته‌اند آن ویژگی‌هایی که امکان حضور این همه اثر متنوع و گاه بی‌ارتباط با هم را داده است چه پارامترهایی داشته‌است؟ از آثاری تزئینی تا انواع آثار حجم، آثار چیدمان، مجسمه‌ی متحرک، ویدئوآرت، پرفورمنس آرت و…
وقتی به نتیجه‌ی داوری آثار و افراد برگزیده هم نگاه می‌کنیم باز کم و بیش با همین گوناگونی و پراکندگی مواجه می‌شویم و از آثار برگزیده نیز نمی‌شود حدس زد که چه معیاری در کار داوری وجود داشته است و داورانی که هر کدام از حوزهی متفاوتی از هنر انتخاب شده‌اند با چه پارامترهایی داوری کرده‌اند؟ آنچه پیداست چه در مرحله‌ی انتخاب و چه در مرحله‌ی داوری اتفاق نظری قابل رؤیت نیست. حتی با در نظر گرفتن این مسئله که ممکن است هر رویداد هنری نماینده‌ی یک سلیقه یا تلقی از هنر باشد، باز نمی‌توان به این نتیجه رسید که آثار منتخب نمایشگاه و آثار برگزیده شده توسط داوران نماینده‌ی یک درک و مسیر مشخصی هستند و ویژگی‌های مشترکی دارند.
شاید این پراکندگی و تشتت از اینجا به وجود می‌آید که پاسخی دقیق برای این پرسش که «دوسالانه‌ی سرامیک چیست؟» نداریم و شاید پاسخ به این پرسش باعث شود تا راه دوسالانه‌های آینده روشن‌تر شوند یا به این نتیجه برسیم که بهتر است دوسالانه‌ی دوازدهم دوسالانه‌ی آخر باشد.
