ژانر نوین هنر عمومی

یادمان کهنه سرباز مایا لین: از هنر عمومی به سوی ژانر نوین آن

سیا ارمجانی، هنرمند ایرانی تبار آمریکایی که از پایه‌گذاران هنر عمومی آمریکا محسوب‌ می‌شود، در تنها سفر پس از انقلاب خود به تهران، درباره هنر عمومی این‌گونه سخن راند: « هنر عمومی درباره وجود فرد نیست، درباره وجود دیگران است. درباره‌ ذوق و سلیقه‌های شخصی نیست، درباره‌‌ احتیاجات دیگران است … بنا نیست حس کوچکی و بی‌اهمیتی به مردم دهد. بناست که حس تعالی و شکوهمندی به مردم دهد … بناست که هنر را عمومی کند و هنرمند را هم یکی از عموم.» این گزاره‌ها بر هنر عمومی به عنوان هنری در معرض، در فضای عمومی و در جایی خارج از چارچوب حیطه خصوصی، ویژگی‌هایی تحمیل می‌کند که به آنچه به عنوان ژانر نوین هنر عمومی می‌شناسیم، رهنمون می‌شود. بر اساس تعریفی که وبسایت تیت از این اصطلاح نوپا در تاریخ هنر می‌دهد، ژانر نوین به آن دسته از آثار عمومی هنر اطلاق می‌شود که در ماهیت خود کنشگرانه (Activistic) است و در خارج از نهادهای مالوف هنری،‌ می‌خواهد مستقیما مخاطب را با اثر درگیر کند.

یادمان کهنه سربازان ویتنام

یادمان کهنه سربازان مایا لین، اثری است معمارانه که یک اثر عمومی هنری محسوب می‌شود، اما با دقت بر تعینات آن می‌توان آن را ذیل ژانر نوین گنجاند. مایا لین هنوز مدرک کارشناسی معماری خود را از دانشگاه ییل نگرفته بود، که طرح او در میان 1421 طرح دیگر برای یادبود جنگ ویتنام به حمایت مالی برخی کهنه‌سربازان پذیرفته شد. بر این یادبود V شکل از سنگ گرانیت، نام 58196 تن از کشته‌شدگان جنگ به ترتیب تاریخ فوت حک‌ شده‌ است. طول این اثر 247 فوت است و دو دیواره آن که با زاویه 125 درجه به یکدیگر می‌رسند. این دیواره‌ها چنان صیقل یافته‌اند که همچون آینه‌ای تصویر فضا و افراد مقابل را بازمی‌نمایانند و بازدیدکنندگان می‌توانند تصویر خود را در آن تماشا کنند.( Klein, Ch. 2015)            

مناقشات

مناقشات بر سر این یادمان از همان ابتدای جای‌گذاری بالا گرفت. برگزیده‌ شدن طرح یک دانشجوی گمنام معماری دانشگاه ییل واکنش مناسبی از سوی دنیای هنر به دنبال نداشت. هیات هشت نفره‌ای که عهده‌دار گزینش طرح منتخب بودند، صرفا برای بررسی آثار از شماره‌های هر اثر و تاکید بر کیفیت آن دست به گزینش زدند. این طرح‌ها بنا بود از دو قاعده تبیعت کند؛ 1ـ غیر سیاسی و 2ـ حاوی نام آسیب‌دیدگان جنگ ویتنام باشد. سرانجام وقتی به طراح طرح شماره 1026 اعلام کردند که طرح او برگزیده شد، شوکه شد و بعدها نوشت: «از همان ابتدا، اغلب به این فکر می‌کردم که اگر یک طرح ناشناس [با شماره] 1026 نبود، بلکه طرحی از سوی مایا لین بود، آیا انتخاب می‌شد؟» (همان)

انتقادات

انتقادات و اعتراضات به این اثر محدود به دنیای هنر نبود. عده‌ای این اثر را فاقد بازنمایی روح قهرمانی می‌دانستند. دسته‌ای اعتراض کردند که در این یادبود صرفا به نام کشته‌شدگان اکتفا شده و نامی از آسیب‌دیدگان و مجروحان دیگر نیامده است. چون اثر از هر راس به طرفین به درون شیب جای‌گذاری می‌شد، منتقدان استدلال کردند که گویی یادمانی برای پنهان‌کاری و اختفای خاطره جنگ است. یکی از حامیان مالی از کمک 160000 دلاری خود امتناع کرد و آن را «سنگر» (جایی برای پناه گرفتن نه حمله کردن) خطاب کرد. عده‌ای نیز می‌گفتند طرح V شکل یادآورد دو انگشت صلحی است که مخالفان جنگ ویتنام به کار می‌گرفتند. تام کاتکارت، کهنه سرباز ویتنام، از جمله کسانی بود که به رنگ سیاه این بنای یادبود، که به گفته او «رنگ جهانی شرم، اندوه و تحقیر» است، معترض بود (همان). 27 تن از نمایندگان جمهوری‌خواه در نامه‌ای به ریگان، این اثر را بیانیه‌‌ سیاسی شرم‌آور و ننگین خواندند. فشارها کارساز شد و فردریک هارت پیکرساز، که طرح لین را «نهیلیستی» می‌خواند، به کمک جیمز وات، وزیر کشور وقت، مجسمه‌ای هشت فوتی از سه سرباز در کنار اثر قرار داد که با شکایت لین، این یادمان الحاقی با فاصله از یادمان کهنه سرباز قرار گرفت تا خدشه‌ای در طرح و هدف لین وارد نشود.

استقبال و کارکرد

با این همه بعد از جای گذاری اثر، یادمان با چنان استقبالی از سوی مخاطبین مواجه شد که عملا به مکانی برای احترام و ستایش جان‌باختگان بدل شد. سه سال پس از افتتاح این بنای یادبود، نیویورک تایمز گزارش داد که « شگفت انگیز است که (جامعه‌) آمریکا با چه سرعتی بر اختلافات ناشی از یادبود کهنه سربازان ویتنام غلبه‌کرده‌است.»( biography.com, 2021)

گذشته از واکاوی ملاک‌های زیبایی‌شناسی در کار مایا لین، استقبال بی‌سابقه مخاطبان از این اثر، کارکرد اجتماعی اثر عمومی هنری را برجسته می‌کند و این کارکرد اجتماعی محدود به استفاده اثر از سوی مخاطب نیست، بلکه صحبت از معنایی جمعی است که مخاطبان چنین آثاری در مواجهه با آن فراچنگ می‌آورند. به عبارت دیگر چنین آثاری، می‌توانند دکوراتیو و زیبا باشند، اما حضور این دست آثار در فضای عمومی، نه تنها مخاطب را به تفکر وامی‌دارد، بلکه منشی از وادارکنندگی به خلق معنی از سوی مخاطب را ایجاد می‌کند. درست به همین دلیل، این آثار با تاکید بر کارکرد اجتماعی، کنشگرانه محسوب می‌شوند و از آنجا که مستقیما مخاطب را با خود درگیر می‌کنند، می‌تواند ژانری نوین از هنر عمومی به‌حساب‌ آیند.

منابع:

ـ مریدپور، ن (1391) . هنری که سرسپرده گالری‌ها نمی‌شود. تهران: گلستانه، شماره 118.

ـ هاین، ه . (1386) . هنر عمومی . ترجمه شهریار وقفی‌پور. تهران. فرهنگستان هنر .                                 

Danto,A. 1989: The Removal of the Tilted Arc. Retrieved from : Artfroum. April. 2003

Klein,Ch.(2015) The Remarkable Story of Maya Lin’s Vietnam Veterans Memorial. Retrieved from: www.biography.com/news/maya-lin-vietnam-veterans-memorial

بام یک اثر
فرشید امامی پنا