اسناد و عکسهای مشروطه

فرمان مشروطه

جنبش مشروطه از آغاز تا امضای فرمان مشروطیت

جنبش مشروطه‌خواهی یا جنبش مشروطیت که به آن انقلاب
مشروطه هم می‌گویند، مجموعه تلاشها و رویدادهایی است
که در دوره مظفرالدین شاه قاجار و سپس در دوره محمدعلی
شاه قاجار برای تبدیل حکومت استبدادی به حکومت مشروطه
رخ داد و حوادث بسیاری رخ داد و در نهایت به تشکیل مجلس
شورای ملی و تصویب نخستین قانون اساسی کشور ایران
انجامید.
هدف جنبش این بود که پادشاهی را در ایران به پادشاهی
مشروطه تبدیل کنند. پادشاهی مشروطه نوعی از حکومت
پادشاهی است که در آن بر خلاف پادشاهی مطلقه، قدرت
پادشاه مطلق نیست بلکه “مشروط” است. حکومت سلطنتی
مشروطه دارای قانون اساسی بوده و برای اداره کشور نهاد
انتخابی (مانند مجلس‌های عوام یا خواص) در نظر گرفته
می‌شد.

مشروطه چگونه آغاز شد؟

ریشه های جنبش مشروطه را باید در رشد کشورهای
مختلف بویژه کشورهای غربی و سکون ایران یافت. آن زمان
بر اثر سفر برخی نخبگان ایرانی به فرنگ، آشنایی مختصری
با شرایط زندگی و به تبع آن حکومت داری در سایر کشورهای
جهان ایجاد شده بود و به همین دلیل اندک اندک شاهد رشد
تفکر مشروطه خواهی در جامعه ایران زمان قاجار بودیم. تفکری
که برخی آن را درخواست برای استقرار عدالت در جامعه
ارزیابی می کردند اما در معنایی فراخ تر، به مفهوم تمایل برای
کاهش خودکامگی شاه و دخیل کردن نخبگان و سپس مردم در
اداره امور جامعه بود. خواسته ای کلی که تحقق آن با توجه به
تعاریف متفاوتی که از آن ارائه می شد به راحتی امکانپذیر نبود.
آن هم در جامعه قاجاریه که سلطنت مطلقه، جزء جدایی ناپذیر
حکومت بود.

احمد کسروی در کتاب انقلاب مشروطه ایران می نویسد :
«در زمان قاجار، ایران بسیار ناتوان گردید و از بزرگی و جایگاه
و آوازه آن بسیار کاسته شد و انگیزه این بیش از همه یک چیز
بود و آن اینکه جهان دیگر شده و کشورها به تکان آمده، ولی
ایران به همان حال پیشین خود باز می‌ماند.». کسروی در ادامه
می افزاید:«اینان خود کاری نمی کردند و دیگران را هم نمی‌گذاردند.
در زمان محمدشاه میرزا ابوالقاسم قایم مقام وزیرکاردانی بود و
به شایندگی کارها را پیش می برد ولی محمد شاه او را کشت
و جایش را به حاجی میرزا آقاسی داد.

شروع مشروطه

در زمان ناصرالدین شاه میرزاتقی خان امیرکبیر به پیراستن و
آراستن ایران می کوشید و… ناصرالدین شاه او را کشت…
سپس هم حاجی میزاحسین خان سپهسالار به کارهایی
برخاست… ولی ناصرالدین شاه او را نگه نداشت و مردم
نیز ارج او و کارهایش را ندانستند». شروع جنبش از چه
زمانی بود ؟ اگرچه شورش‌ها و اعتراضاتی در شهرهای
ایران علیه حکومت رخ داده بود اما شروع جنبش وقتی بود
که علاءالدوله حاکم تهران هفده نفر از بازرگانان و دو سید
را به جرم گران کردن قند به چوب بست. این کار که با تأئید
عین الدوله صدراعظم مستبد انجام شد اعتراض بازاریان و
روحانیان و روشنفکران را برانگیخت. اینان در مجالس و در
مسجدها به سخنرانی ضد استبداد و طرح خواسته تأسیس
عدالتخانه پرداختند. خواست برکناری عین‌الدوله و عزل مسیو
نوز بلژیکی و حاکم تهران و حتی عسگر گاریچی به میان آمد
و اعتصاب در تهران فراگیر شد.

صدور فرمان مشروطیت توسط مظفرالدین شاه

عده‌ای از مردم و روحانیان به صورت اعتراض به مسجد حضرت
عبدالعظیم رفتند و در آن جا تحصّن کردند.
مظفرالدین شاه وعده برکناری صدراعظم و تشکیل عدالتخانه
را داد و علما با احترام به تهران بازگشتند. هنگامی که مظفرالدین
شاه به وعده خود عمل نکرد علما از جمله سید محمد طباطبائی
و سیدعبدالله بهبهانی، به قم رفتند و تهدید کردند که کشور را
ترک خواهند کرد و به عتبات عالیات خواهند رفت. بازاریان و عده
زیادی از مردم به تحصن در سفارت انگلیس اقدام کرده و خواهان
آزادی علما و تشکیل عدالتخانه شدند. عین الدوله با گسترش
ناآرامی‌ها در شهرهای دیگر استعفا کرد و میرزا نصرالله خان
مشیرالدوله صدراعظم شد. در ابتدای حرکت، مسٔلهٔ اصلی،
عدالتخانه و عدالتخواهی بود و به همین دلیل نهضت مشروطه
را در ابتدا نهضت عدالتخانه می‌گفتند. با اوجگیری نهضت، به
تدریج مسئله پارلمان و محدود کردن قدرت شاه مطرح شد.
بالاخره مظفرالدین شاه فرمان مشروطیت را در ۱۴ مرداد ۱۲۸۵
امضا کرد. علما و دیگرانی که به حضرت عبدالعظیم و قم رفته
بودند بازگشتند و تحصن در سفارت انگلیس پایان یافت. مردم
صدور فرمان مشروطیت را جشن گرفتند.