شکل‌گیری بازار هنر خاورمیانه
“کیانوش معتقدی”
بازار جهانی هنر در دهه‌های اخیر و با فراز و فرودهای اقتصاد جهانی، تحولات زیادی
را پشت‌سر گذاشته است. اما در سالهای اخیر، یکی از مهم‌ترین مراکز تبادلات مالی
هنر در منطقه خاورمیانه، شهر دبی بوده که به سبب تصمیمات و برنامه‌ریزی‌های مسولین
فرهنگی این کشور به یکی از قطب‌های هنری و بازاری پررونق در جهان بدل شد.
این مسئله به‌طور همزمان و در آستانه ورود به هزاره جدید بنا به بحران‌های اقتصادی آمریکا
و اروپا به سبب سیاست‌های جدید قدرت‌های جهانی، در قبال نفت و به خصوص بعد از جنگ
دوم نفت (حمله آمریکا به عراق) با کاهش یافتن صادرات طلای سیاه، نتیجه‌ای جز افزایش
چشمگیر قیمت نفت (انباشت سرمایه در خاورمیانه) و کاهش ارزش دلار درسال‌های بعدی
نداشت.در چنین شرایطی بود که ناگهان بیشتر کارشناسان و بنگاه‌های اقتصادی هنر در جهان
، نگاه خود را به سوی خاورمیانه معطوف ساختند. البته این تصمیم هوشمندانه‌ای برای چرخه
اقتصاد جهانی هنر نیز بود، چرا که انباشت سرمایه در کشورهای عربی – بدلیل بازار پر رونق
نفت با رشدی روزافزون – به مثابه یک بازار هدف تازه برای حراج‌خانه‌ها و دلالان هنری با
ظرفیت‌های اقتصادی جالب توجهی به‌حساب می‌امد.
با این همه ایجاد بستر و ساختاری کارآمد برای تشکیل بازار هنر در خاورمیانه، مستلزم
سرمایه‌گذاری و انجام مطالعات پایه‌ای در فضای فرهنگی خاورمیانه بود. در همین راستا و به‌طور
مشخص پیش از ورود حراج‌خانه‌های بزرگ به منطقه، نیاز به ایجاد نهادهای هنری و پلت‌فرم‌هایی
همچون نخستین گالری‌ها، موزه‌ها و پرورش ذوق حامیان و مجموعه‌داران جزو اصلی ترین
دغدغه‌ّهای گردانندگان این بازار بود.
هرچند نباید فراموش کنیم که در ساختار مثلثی «اثر هنری»، «دلالان و حراج‌گذاران» و
«مجموعه‌داران و موزه‌ها» در ارتباطی منطقی و تعاملی متقابل، ساز و کار بازار نوپای خاورمیانه
را شکل می‌دادند، و انتخاب مرکزی برای ایجاد این بازار از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بود. به همین
دلیل و با توجه به شرایط سیاسی منطقه، شهر دبی به‌عنوان این مرکز با قوانین کارآمد مالیاتی
و نقل و انتقال آسان پول در سطح بین‌المللی بنظر بهترین گزینه به‌شمار می‌امد.
نخستین گالری‌ها و حراج‌خانه‌های دبی
در همین راستا، نخستین گام‌ها برای ایجاد بستری برای شکل‌گیری نظامی جدید در عرصه
بازار هنر جهانی، اقداماتی با حمایت وزارت فرهنگ امارات و یکی از اعضای خاندان سلطنتی
، برای افتتاح اولین گالری‌ها در دبی انجام پذیرفت. پس از مدت کوتاهی نیز برنامه‌ریزی‌هایی
برای ایجاد چند موزه و برگزاری نمایشگاه‌ها و فستیوال‌های هنری در راستای بوجود آوردن
فضای فرهنگی هنری در توسعه بازار اولیه هنر نقش بسزایی داشت.
نخستین گالری‌های دبی در فضای «ساختمان تجارت جهانی دبی» یکی پس از دیگری
افتتاح شدند و طولی نکشید که گستره تاسیس گالری‌ها و فضاهای هنری در نقطه دیگری
در دبی به نام «السیرکل اونیو» از سال ۲۰۰۸م به بعد توسعه یافت. هرچند بسیاری از
این گالری‌ها بعد از گذشت ده سال با عدم موفقیت مالی مواجه و تعطیل شدند.
از سوی دیگر سه حراج‌خانه معروف دنیا نیز از همان سالهای شکل‌گیری فضای هنری دبی،
به فکر ایجاد شعبه در دبی افتادند که پیشگام آنها کریستیز بود که با افتتاح شعبه خود در
ساختمان تجارت جهانی دبی و برگزاری اولین حراج خود در ماه می ۲۰۰۶م، بطور رسمی
به یکی از ارکان اصلی در بازار هنر خاورمیانه بدل گردید. با فاصله‌ای اندک حراج‌خانه بونامز
و بعد حراج‌خانه ساتبیز در قطر به جمع بازیگران اصلی این بازار اضافه شدند.
هرچند زمانیکه اولین گام‌ها برای شکل‌گیری و ایجاد زیرساخت‌های بازار هنر جدیدی در
منطقه خاورمیانه برداشته می‌شد، کمتر کسی فکر می‌کرد یکی از شاخص‌ترین بازیگران
این عرصه یعنی همین حراج‌خانه کریستیز بعد از چهارده سال فعالیت و حضور خود در
بازارمنطقه، و برگزاری حراج هنر معاصر ایران و عرب را در سال ۲۰۲۰م در دبی متوقف کند!
شاید بتوان دلایل عدم موفقیت این حراجی‌ها و سقوط بازار هنرخاورمیانه
را به شرح زیر طبقه‌بندی کرد:
– نبود خریداران و مجموعه‌ٔداران بالقوه محلی (شامل موسسات و بنیاد‌های هنری در
جهان عرب) که پیشتر با حمایت خود بازار هنر دبی را رونق بخشیده بودند ولی در
سالهای اخیر حضورشان کمرنگ شد.
– تفاوت در استراتژی میان گالری‌ها و حراج‌خانه‌ها در معرفی و روند رشد قیمت آثار
هنرمندان جوان در فضای گالری‌ها در مقایسه با آثار هنرمندان پیشگام و تثبیت‌شده
در بازار بین‌المللی
– تحولات سیاسی منطقه خاورمیانه و اغتشاشات کشورهای اسلامی (بهار عربی)
و سقوط قیمت نفت
– نبود یا عدم ارائه آثار هنرمندان پیشگام به بازار توسط حراجی‌ها (بدلیل اتمام آثار و
یا در دسترس نبودن آثار شاخص توسط دلالان به بازار هنر برای ایجاد انگیزه برای خریداران)
– تفاوت قیمت آثار در بازار هنر ایران با قیمت آثار مشابه در بازار بین‌المللی که در طی
پنج سال اخیر این فاصله به طرز غیرقابل رقابتی زیاد شده تا آنجا که اقبالی برای خرید
یا معرفی آثار هنر ایران در دبی وجود ندارد.
اخبار هنرهای تجسمی را در پشت بام پیگیری کنید.
برای خرید نسخه کاغذی پشت بام به این لینک مراجعه کنید.
دبیر بام خبر: فضه زحمتکش
