مفهوم تکرار و تفاوت در پرتره
در آستانهی صدمین سالگرد تولد احمد شاملو، نمایشگاه «صد پرتره از شاملو» شامل طراحیهای بهزاد شیشهگران با ایدهی «واریاسیون» در گالری دنا به نمایش درآمد. این مجموعه متشکل از صد پرتره است که بر اساس میزان شباهتها و تفاوتهای فرمی، در ۴۱ واریاسیون به نمایش درآمدهاند، چیدمانی که بر مفهوم تکرار و تفاوت تأکید دارد. این آثار حاصل روندی ممتد از اواخر دههی ۶۰( سال ۱۳۶۹ ) تا سال گذشتهاند و در بازهای طولانی شکل گرفتهاند که خود بر ایدهی تداوم و تغییر دلالت دارد. در مواجههی نخست، مخاطب ممکن است با حسی از تکرار روبهرو شود؛ چهرهای واحد که بارها بازتولید شده و گویی تفاوتها در نگاه اول چندان به چشم نمیآیند. اما با کمی فاصله گرفتن از آثار و بازگشت دوباره به آنها، روشن میشود که این تکرار که اگر بتوان آن را تکرار نامید، هستهی اصلی کانسپت نمایشگاه را شکل میدهد. شیشهگران، به گفتهی خود، معتقد است از هر انسان میتوان هزاران نسخه ساخت؛ نسخههایی که نه لزوماً از نظر فیزیکی، بلکه از منظر ادراک، و موقعیت دیدن متفاوتاند. در این مجموعه، پرترهی شاملو به تصویری تثبیتشده و اسطورهای تقلیل نمییابد. برعکس، چهرهی او در وضعیتی قرار میگیرد که گاه واضح است،گاه نزدیک است و گاه دور. این تغییرات ظریف، بیش از آنکه به فردیت شاملو اشاره کنند، به امکانهای متفاوت دیدن یک چهره بازمیگردند. پرترهها تنها بازنمایی چهرهی شاعرنیستند، بلکه ثبت لحظههای گوناگون مواجهه با او هستند. از نظر تکنیکی، طراحیها بر پایهی خط، لکه و حداقلگرایی بصری شکل گرفتهاند. شیشهگران با حذف جزئیات زائد و تمرکز بر ساختار کلی چهره، اجازه میدهد که تغییرات کوچک در خط یا سطح، معنا ایجاد کنند. خطوط گاه قاطع و پررنگاند و گاه لرزان و محو؛ این ناپایداری خط، با مفهوم چندگانگی چهره و سیال بودن هویت همراستا میشود. آثار عمدتاً به طیفی محدود از رنگها وفادار ماندهاند. رنگها بهعنوان ابزار تأکید به کار گرفته شدهاند. استفادهی کنترلشده از کنتراست، گاه چهره را از زمینه جدا میکند و گاه آن را در خود حل میسازد. این بازیِ میان آشکار بودن و محوشدن، به تقویت ایدهی واریاسیون کمک میکند و اجازه میدهد هر پرتره در عین شباهت، استقلال خود را حفظ کند. در نهایت، «صد پرتره از شاملو» علاوه بر اینکه ادای دینی به یک چهرهی ادبی است، ایدهای است دربارهی ماهیت پرتره و امکان بازنمایی انسان. این مجموعه نشان میدهد که هیچ تصویر واحدی قادر به دربرگرفتن یک فرد نیست و تنها از طریق تکرار، تفاوت و واریاسیون است که میتوان به پیچیدگی یک چهره نزدیک شد.
بامگردی
نسترن کمالی
