انسانِ در حال فروپاشی

دفرماسیون و مرگ در هنر کوبین

آلفرد لئوپولد کوبین، هنرمند اتریشی، چاپگر، تصویرگر و گهگاه نویسنده، از چهره‌های شاخص جنبش سمبولیسم به شمار می‌رود. او در جوانی شاگرد یک عکاس بود و همین تجربه تاثیری عمیق بر زبان بصری‌اش گذاشت؛ به‌ویژه دراماتیزه کردن نور و سایه و بازی با طیف‌های خاکستری که یادآور فرآیند تدریجی ظهور تصویر در تاریکخانه عکاسی است. نگاه تلخ و بدبینانه او به زندگی و اضطرابی که نسبت به مفاهیمی چون مرگ، توطئه و استحاله چهره‌ها دارد، فضایی خفقان‌آور در آثارش ایجاد کرده است؛ جایی که خاکستری همچون پرده‌ای سنگین بر سراسر تصویر گسترده می‌شوند و تفسیری از دنیای هراس‌انگیز معاصر به دست می‌دهند. در جهان او، انسان موجودی بی‌ارزش و فاقد هرگونه شفقت است؛ پاره‌پاره شده یا به مرگی دردناک سپرده می‌شود و جهان بی‌وقفه به سمت تاریکی پیش می‌رود. این بیانی تلخ و صریح از برداشت شخصی کوبین نسبت به جهان است؛ جهانی که او در آثارش نه بازنمایی، بلکه افشا می‌کند. در آثار کوبین، پیکره انسانی غالبا دچار تغییر و دفرماسیون می‌شود؛ بدنی در حال سقوط، اضمحلال و یا استحاله که به موجودی هیولایی بدل می‌گردد. این دگرگونی، جهان او را هرچه بیشتر به فضایی کابوس‌وار و اضطراب‌آلود نزدیک می‌کند. کوبین اغلب از ترکیب‌بندی‌های مرکزی استفاده می‌کند و با ایجاد نقاط تاکید از طریق کنتراست شدید نور و سایه و منحنی‌های اغراق شده، نگاه بیننده را به محور تصویر هدایت می‌کند و فضایی اکسپرسیونیستی خلق می‌کند. استفاده از حجم و بافت خاکستری حس خفقان و سنگینی را تقویت می‌کند. علاوه بر آن، ترکیب‌بندی‌های مورب و تند و تیز، تصویر را به دو نیمه تقسیم کرده و حس ناپایداری و برش‌خوردگی را القا می‌کنند. چهره‌ها و پیکره‌ها غالبا یا از دید مستقیم مخاطب پنهان می‌شوند یا واضح نیستند و با دفرماسیون و تغییر شکل، موجوداتی هیولایی و کابوس‌وار خلق می‌کنند که اضطراب و فروپاشی انسان در جهان کوبین را منعکس می‌کند. یکی از ویژگی‌های برجسته آثار کوبین، حضور موجودات یا نیروهای فراطبیعی است که با یک اشاره دست یا حرکت ساده، زندگی و مرگ انسان ها را در اختیار دارند. این عناصر نماد سرنوشت محتوم، قدرت غیر قابل کنترل و سلطه نیروهای برتر بر انسان هستند. پیکره‌های انسانی در مقابل این قدرت، دفرمه و شکننده می‌شوند و دلالت بر بی‌قدرتی انسان و تاثیر مستقیم این نیروی برتر بر بدن و روح او دارد. کوبین با استفاده از زاویه‌های تند، ترکیب‌بندی غالب و کنتراست شدید نور و سایه حضور این موجودات را برجسته می‌کند، به گونه‌ای که بیننده به طور ناخودآگاه حس تهدید و سلطه آنها را تجربه می‌کند. این نگاه نه تنها جهان او را کابوس‌وار و اضطراب‌آلود می‌سازد، بلکه فلسفه بنیادین او درباره مرگ، استحاله و فروپاشی انسان در برابر نیروهای فراتر از کنترلش را به تصویر می‌کشد. همچنین، آثار او را می‌توان در زمینه تاریخی و فرهنگی جنبش سمبولیسم و فضای اضطراب‌آلود مدرنیته بررسی کرد؛ عصری که دغدغه‌های فلسفی و ادبی درباره مرگ، فساد و فروپاشی انسان الهام‌بخش هنرمندان بود. او در آثارش از نمادهای تکرارشونده مانند اشباح، هیولاها، اجسام و پیکره‌های در حال فروپاشی و چهره‌های دفرمه بهره می‌برد تا جهان را به‌عنوان مکانی بی‌رحم و اضطراب‌آلود افشا کند. تکنیک‌های چاپ و طراحی خاص او شامل خطوط تیز، بافت‌های خشن و بازی با نور و سایه حس زوال و پوسیدگی را به مخاطب منتقل می‌کنند و نگاه او به انسان و جهان را عمیق‌تر و کابوس‌وارتر می‌سازند. آثار کوبین همچنین بر نسل‌های بعدی هنرمندان اکسپرسیونیست و سوررئالیست تاثیر گذاشت و زبان بصری جدیدی برای بیان اضطراب و تنهایی انسان مدرن ایجاد کرد.

بام طراحی
انیس تبرایی