ارزش و بازتعریف مفاهیم در هنر معاصر
درباره رویداد «سنگک» از هومن مرتضوی در گالری بستان
در دنیای امروز، صف دیگر تنها نشان‌دهندهٔ نظم و ترتیب برای دریافت کالا یا خدمات نیست؛ بلکه به‌نوعی بازتابی از ساختارهای اجتماعی و اقتصادی است که ارزش‌ها را بازتعریف می‌کند. هومن مرتضوی در نمایشگاه اخیر خود در گالری بستان، این مفهوم را به‌شکلی بدیع و نمادین بررسی کرده و فضایی خلق کرده که در آن صف به موضوع اصلی تبدیل می‌شود.
نمایشگاه با تبدیل گالری به یک نانوایی سنگکی آغاز می‌شود؛ فضایی که برای اکثر ما نمادی از زندگی روزمره و نیازهای اولیه است. اما در اینجا، سنگک تنها یک نان نیست، بلکه به شیء هنری تبدیل می‌شود که ماهیت ارزش‌گذاری آن از دل زمینه‌ای جدید زاده شده است. نان، که در ظاهر عنصری بی‌پیرایه و ساده است، به بستری برای تأمل فلسفی دربارهٔ ارزش، مالکیت، و معنا بدل می‌شود.
صف و ساختارهای اجتماعی
صف در فرهنگ عمومی ما تنها به‌معنای انتظار برای دسترسی به یک کالا نیست؛ بلکه تجلی نابرابری‌ها، کمبودها، و انتظارات جمعی است. صف کشیدن، به‌ویژه در زمینهٔ نان، یادآور خاطرات و تجربیات مشترکی است که اغلب با کمبودها، محدودیت‌ها، یا حتی بحران‌ها پیوند خورده است. اما در این نمایشگاه، صف کشیدن دیگر معنای سابق خود را ندارد. اینجا صف نماد بازیابی معنا در فضایی است که به‌ظاهر غیرعادی است.
مرتضوی با بهره‌گیری از این نماد، مخاطب را وادار می‌کند تا در مورد اینکه چرا در صف ایستاده‌اند، فکر کنند. آیا به‌دنبال نان هستند یا چیزی بیش از آن؟ آیا نان در اینجا ارزش ذاتی دارد، یا این صف است که ارزش نان را تعیین می‌کند؟ این پرسش‌ها ما را به تأمل دربارهٔ نقش انتظارات جمعی در بازتولید ارزش‌ها سوق می‌دهد.
نان به‌عنوان کالای هنری
یکی از مهم‌ترین جنبه‌های این نمایشگاه، تبدیل یک کالای روزمره به شیئی هنری است. این تبدیل، پرسش‌هایی را دربارهٔ ماهیت هنر و چگونگی ارزش‌گذاری آن به میان می‌آورد. در دنیای هنر، ارزش یک اثر هنری معمولاً نه بر اساس مواد تشکیل‌دهنده یا کارکرد عملی آن، بلکه بر اساس زمینهٔ فرهنگی، تاریخی، و اقتصادی آن تعیین می‌شود.
نان سنگک، در اینجا دیگر نان نیست؛ بلکه نماد یک قرارداد اجتماعی و هنری جدید است که مخاطب را به چالش می‌کشد. اگر نان در یک نانوایی ارزشی عادی دارد، اینجا ارزشش توسط زمینه‌ای که در آن عرضه می‌شود، بازتعریف می‌شود. مرتضوی با این حرکت، مفهوم ارزش را به‌عنوان پدیده‌ای اجتماعی به نمایش می‌گذارد که بیش از آنکه ذاتی باشد، قراردادی است.
مشارکت مخاطب در خلق معنا
یکی دیگر از جنبه‌های قابل‌توجه نمایشگاه، نقش فعال مخاطب در خلق معنا است. برخلاف آثار هنری سنتی که مخاطب را به‌عنوان مشاهده‌گر منفعل می‌پذیرند، در اینجا مخاطب بخشی از اثر هنری می‌شود. صفی که مردم تشکیل می‌دهند، خود بخشی از اثر است و این مخاطبان هستند که با مشارکت در این فرآیند، معنا و ارزش جدیدی برای نان خلق می‌کنند.
این تجربه، مرز میان هنرمند و مخاطب را از بین می‌برد و فرآیند هنری را به یک کنش جمعی تبدیل می‌کند. مخاطب نه‌تنها ناظر، بلکه خالق است و همین امر باعث می‌شود تا هرکسی که در این صف ایستاده، بخشی از پیام هنری نمایشگاه را بازتولید کند.
نقد مصرف‌گرایی و مفهوم ارزش
در جهانی که ارزش‌ها اغلب بر اساس عرضه و تقاضا تعریف می‌شوند، این نمایشگاه فرصتی برای بازاندیشی در این مفاهیم فراهم می‌کند. آیا چیزی که برای آن صف کشیده‌ایم، به‌راستی ارزشمند است یا این صف است که به آن ارزش می‌دهد؟ این پرسش، به‌ویژه در عصری که مصرف‌گرایی همه‌چیز را در بر گرفته، معنای تازه‌ای پیدا می‌کند.
مرتضوی با این اثر هنری، نگاه ما را به مفاهیم ارزش و مصرف زیر سؤال می‌برد و نشان می‌دهد که چگونه ساختارهای اجتماعی، انتظارات، و نیازها می‌توانند چیزی را که به‌ظاهر ساده و عادی است، به پدیده‌ای نمادین تبدیل کنند. نان در اینجا دیگر نه کالایی برای رفع گرسنگی، بلکه مفهومی برای تأمل دربارهٔ ارزش‌های جمعی ما است.
هنر به‌عنوان ابزار اندیشه
در نهایت، نمایشگاه مرتضوی نمونه‌ای از توانایی هنر معاصر در ایجاد بسترهایی برای تأمل فلسفی و اجتماعی است. هنر در اینجا دیگر تنها یک شیء زیبا یا تکنیکی برای نمایش نیست؛ بلکه ابزاری است برای پرسش‌گری و بازتعریف مفاهیمی که در زندگی روزمره گم شده‌اند.
صف، نان، و گالری، هرکدام به‌تنهایی معنایی دارند؛ اما وقتی در کنار هم قرار می‌گیرند، تجربه‌ای خلق می‌کنند که مخاطب را از منطقهٔ آسایش خود بیرون می‌کشد و او را به بازاندیشی دربارهٔ مفاهیمی وامی‌دارد که شاید تا پیش از این بی‌معنا یا بدیهی به نظر می‌رسیدند.
مرتضوی با این نمایشگاه، نه‌تنها مرزهای هنر معاصر را گسترش می‌دهد، بلکه به ما یادآوری می‌کند که چگونه می‌توان از ساده‌ترین عناصر برای خلق عمیق‌ترین معانی استفاده کرد.
#بام_نقد_و_نظر
