در این شماره که در تابستان 1403 منتشر شد؛ می‌خوانید:
سرمقاله
فرشید پارسی‌کیا
صفر شروع؛
تشنج پوستم را که می‌شنوم سوزن سوزن که می‌شود کف پا،
علامت این است که چیزی خراب می‌شود…*
یک؛ دمی که یک کلمه هم زیادی‌ست
در جهانی که فرهنگ و هنر همواره نقش پیشرو و الهام‌بخشی در تکوین جامعه ایفا کرده، ایران نیز از این قاعده مستثنی نبوده است. از دوران باستان تا به امروز، هنرمندان و اهالی فرهنگ این سرزمین با آفرینش‌های خود نه تنها مرزهای هنر را گسترش داده‌اند، بلکه روح جامعه را با خلاقیت و نوآوری جلا داده‌اند. اما امروز، در حالی که به نظر می‌رسد جهان در حال شتاب گرفتن است، جامعه فرهنگ و هنر ایران با نوعی خستگی و فرسایش مواجه شده است که خلاقیت‌های اصیل و نوآورانه را به حاشیه رانده است. این خستگی را می‌توان در چهره هنرمندان و فرهیختگان جامعه دید، در نمایشگاه‌هایی که دیگر همان شور و نشاط سابق را ندارند، در آثار هنری که به تکرار و کلیشه گراییده‌اند و در گفتمان‌هایی که از بازتاب اصالت دور افتاده‌اند. جامعه‌ای که باید مملو از انگیزه و شادابی باشد، اکنون به مکانی بدل شده که در آن خستگی و بی‌تفاوتی به‌چشم می‌خورد. دلایل این فرسودگی کم نیست. از محدودیت‌های اقتصادی و معیشتی گرفته تا چالش‌های اجتماعی و سیاسی، همه دست به دست هم داده‌اند تا فشار سنگینی به هنرمندان و فرهنگیان بیاورند. همچنین، عدم حمایت کافی از سوی نهادهای مرتبط و نبود فضای مناسب برای بیان آزادانه افکار و ایده‌ها، از دیگر عواملی است که به این خستگی دامن زده است. اما آیا این وضعیت پایدار خواهد بود؟ آیا می‌توانیم امید به روزهایی تازه داشته باشیم؟ روزهایی که فرهنگ و هنر دوباره به نقطه اوج خود بازگردد؟ شاید پاسخ این سوال در دست خود ما باشد؛ در انتخاب‌های امروز ما، در تلاش‌هایی که هرچند کوچک، اما هدفمند انجام می‌دهیم و در حفظ و گسترش افق‌های هنری‌مان. باید به یاد داشت که هر جامعه‌ای با چالش‌ها و بحران‌های مختلفی روبرو می‌شود، اما آنچه اهمیت دارد، توانایی بازآفرینی و بازیابی انرژی‌های از دست رفته است. شاید امروز، نیازمند بازتعریف نقش و جایگاه فرهنگ و هنر در زندگی روزمره‌مان باشیم تا از این خستگی گذر کنیم و دوباره به سوی افق‌های روشن حرکت کنیم.
دو؛ عکاسی قاجار
شماره هشتم پشت‌بام با موضوع عکاسی ناصری(پژوهشی درباره عکاسی دوره قاجار) در تابستان 1401 در حالی رونمایی شد که استقبال مخاطبین از آن به گونه‌ای بود که همچون شماره هفتم، تالار قندریز، به سرعت رو به اتمام رفت و این اتفاق برای ما پشت‌بامی‌ها بسیار حایز اهمیت است و آن را مدیون مخاطبین همیشه همراهمان هستیم.
سه؛ گرافیک قاجار
تلاش برای ثبت وقایع و فعالیت‌های انسان‌های اولیه در زندگی غارنشینی، سرآمد بسیاری از ابداعات و اختراعاتی شد که در قالب علم و تکنولوژی‌های مختلف در زندگی امروز انسان تاثیرگذاری مستقیمی دارند. با بررسی ریشه‌ای در مورد چگونگی ثبت اولین تصاویر در زندگی بشر، می‌توان به فرایند پیشرفت این امر و دلایل وجودی آن در جنبه‌های مختلف زندگی پی برد. اصطلاح تخصصی چون گرافیک با اینکه در پیشینه نه چندان دور خود وامدار همان فعالیت‌های ابتدایی انسانی است، در سیر تاریخی‌اش، وابستگی زیادی به فرایند تکثیر، تولید و یا همان صنعت چاپ دارد. هرچند موجودیت علم گرافیک یک امر قرن نوزدهمی است، اما برای ریشه‌یابی آن باید در واکاوی تاریخ چاپ و سیر تحول آن در جهان تلاش کرد. این موضوع در بزنگاه مهم تاریخی مقارن با اواسط حکومت صفویان و اوایل حکومت قاجاریان، باعث شکل‌گیری تاریخ و تحول چاپ و به واسطه آن بهانه‌ای برای بررسی اولیه‌ی رفتار گرافیکی در نشریات و کتب دوره قاجار در ایران است. هرچند در دوران صفوی ارامنه اصفهان دارای صنعت چاپ بودند، اما این امر به شکل انحصاری در اختیار فعالیت‌های کلیسا بود و هیچ کتاب یا متن فارسی در آن زمان چاپ نشد. با این حال ورود صنعت چاپ به ایران مربوط به بیش از صدوپنجاه سال پیش است که در دوره قاجار و با تلاش‌های عباس‌میرزا نایب‌السلطنه و اعزام اولین محصلین ایرانی برای تحصیل در اروپا به دلیل احساس نیاز برای پیشرفت در زمینه‌های مختلف علمی صورت می‌گیرد که یک نقطه عطف در تاریخ ایران محسوب می‌شود. با این اوصاف می‌توان صنعت چاپ را یکی از معدود شاخص‌های دنیای صنعتی برای سنجیدن توسعه فکری و فرهنگی در جوامع امروز دانست و بي‌شك ورود چاپ به ايران در دوره قاجار يكي از پايه‌هاي مدرن شدن جامعه ايراني، تحرك اجتماعي و سوادآموزي طبقات فرودست جامعه بود كه به بركت صنعت چاپ راه آن گشوده شد. در این شماره تلاش کرده‌ایم با نقطه نظرهای مختلف به بررسی چگونگی ورود و سیر تحول چاپ در دوره قاجار بپردازیم.
چهار؛ مجله آنلاین پشت‌بام
مجله آنلاین پشت‌بام که فعالیت خود را از آذرماه 1397 در رسانه اینستاگرام و وب‌سایت Poshtebammag.ir آغاز کرده بود، با شروع سال 1400 تغییراتی در رفتار خود به وجود آورد، از جمله این تغییرات می‌توان به رویکرد محتوا محور آن اشاره کرد. یکی دیگر از تغییرات اساسی در مجله آنلاین پشت‌بام، بام اسناد پژوهشی است که زیر نظر گروه پژوهش مجله پشت بام، به کندوکاو و بررسی اسناد هنری و تاریخی می‌پردازد.
پنج؛ خرپشته
وجود گسترده نمایشگاه‌ها در گالری‌های تهران و شهرستان‌ها ما را بر آن داشت تا امکان جدیدی در سایت مجله پشت‌بام فراهم کنیم، که حاوی اخبار به روز و برنامه‌های هفتگی نمایشگاه‌های تجسمی در تهران و شهرستان‌ها باشد، به همین دلیل از بهمن‌ماه 1401 زبانه‌ای با عنوان «گالری‌گردی با خرپشته» در سایت مجله پشت‌بام جانمایی شد تا مخاطبان هنرهای تجسمی دسترسی آسان و کاملی به این اطلاعات داشته باشند. همچنین امکان دیگری به صورت پیامکی برای مخاطبان مجله پشت‌بام در نظر گرفته شد تا با ارسال پیامکی حاوی لینک گالری‌گردی به صورت هفتگی، از این موضوع مطلع شوند.
شش؛ سپاسگزاری
در انتها مراتب احترام و سپاس خود را از تمامی اعضای پشت‌بام ابراز می‌دارم زیرا که فروتنانه برای هدفی تلاش می‌کنند که در جامعه ما رو به فراموشی است.
*بخشی از شعر محمد مختاری
سالشمار گرافیگ دوره قاجار
گروه پژوهش پشت‌بام / محمد شمس، فرانک احمدزاده، نرگس مرندی، یاسمن شاپوری، فاطمه قاسمی
سالشمار رخدادها، جریان‌ها، افراد و مکان‌هایی که بر روند شکل‌گیری و توسعه «طراحی گرافیک و چاپ در دوره قاجار» تاثیر داشته‌اند.
چکیده:
سالشمار پیش رو شامل پژوهشی است درباره اولین بارقه‌های شکل‌گیری طراحی گرافیک و حضور اولین دستگاه‌های چاپ در دوره قاجار که شکل‌گیری و روند توسعه این امر را هدف قرار داده و اطلاعات افراد، جریان‌ها و یا مکان‌هایی را که در روند شکل‌گیری طراحی گرافیک تاثیر گذاشته‌اند، ارایه می‌کند. این سالشمار از سال ۱۱۷۵ خورشیدی، یعنی سال تاسیس سلسله قاجار آغاز می‌شود و تا سال ۱۳۰۸، زمان مرگ احمدشاه ادامه می‌یابد …
برای مطالعه مطلب کامل به صفحه خرید مجله چاپی یا خرید نسخه PDF مجله مراجعه بفرمایید.
تاریخ‌نگاری عکاسی دوره قاجار
گروه پژوهش پشت‌بام / محمد شمس، فرانک احمدزاده، نرگس مرندی، یاسمن شاپوری، فاطمه قاسمی
چکیده:
تلاش برای ثبت وقایع و فعالیت‌های انسان‌های اولیه در زندگی غارنشینی، سرآمد بسیاری از ابداعات و اختراعاتی شد که در قالب علم و تکنولوژی‌های مختلف در زندگی امروز انسان تاثیرگذاری مستقیمی دارند. با بررسی ریشه‌ای در مورد چگونگی ثبت اولین تصاویر در زندگی بشر، می‌توان به فرایند پیشرفت این امر و دلایل وجودی آن در جنبه‌های مختلف زندگی پی برد. اصطلاح تخصصی چون گرافیک با اینکه در پیشینه نه چندان دور خود وامدار همان فعالیت‌های ابتدایی انسانی است، در سیر تاریخی‌اش، وابستگی زیادی به فرایند تکثیر، تولید و یا همان صنعت چاپ دارد …
برای مطالعه مطلب کامل به صفحه خرید مجله چاپی یا خرید نسخه PDF مجله مراجعه بفرمایید.
بررسی ریشه‌شناختی واژه‌های «اعلان»، «چاپ»، «سرب»، «سنگ» و «گرافیک»
فرهنگ پارسی‌کیا
چکیده:
واژه «اعلان» از عربی وارد فارسی شده و صورتی مصدری بر پایه ریشه «علن» است. واژه چاپ از صورت هندی گرفته شده است اما «سرب» و «سنگ» هر دو اصلا فارسی بوده و ریشه و اکثر صورت‌های باستانی آن‌ها موجود است. واژه «گرافیک» اما اصلا انگلیسی است و دارای ساختاری مشخص و ریشه آن تا هند و اروپایی نخستین، قابل پیگیری است …
برای مطالعه مطلب کامل به صفحه خرید مجله چاپی یا خرید نسخه PDF مجله مراجعه بفرمایید.
چاپ، روزنامه و خاستگاه آن‌ها
سینا یعقوبی
چکیده:
اراسموس فیلسوف و متفکر هلندی که خودش تاثیرات زیادی بر افکار مارتین لوتر کشیش اصلاح‌طلب داشت، چاپ را بزرگترین همه اختراعات جهان میدانست. به عقیده قریب به اتفاق صاحبنظران صنعت چاپ یکی از عوامل عمده در گذار از دوران سیاه قرون وسطی در اروپا بود که این خود فصل جدیدی از تاریخ فکری انسان را رقم زد. به این ترتیب باید ظهور این صنعت را نیز مانند بسیاری از صنایع دیگر در نتیجه نیاز تاریخی جوامع غربی برای این عبور تاریخی فهمید …
برای مطالعه مطلب کامل به صفحه خرید مجله چاپی یا خرید نسخه PDF مجله مراجعه بفرمایید.
واکاوی ترکیب‌بندی بصری سیاه‌مشق‌های عمادالکتاب
ملیکا غلامحسین
چکیده:
با وجود سیاه‌مشق‌های بسیار زیبایی که از عمادالکتاب دیده شده گمان می‌رود که او در هنگام نگارش این سیاه‌مشق‌ها توجه چندانی به مبانی هنرهای تجسمی و رعایت اصول و قواعد آن نداشته و این سیاه‌مشق‌ها عمدتا ماهیتی بداهه داشته باشند. همچنین در مورد انتخاب اندازه و تناسب کاغذ مورد استفاده احتمالا حساسیتی وجود نداشته و بطور خاص در زندان شاید هر اندازه و ابعادی از کاغذ که موجود و مقدور بود مورد استفاده‌ی هنرمند قرار می‌گرفت …
برای مطالعه مطلب کامل به صفحه خرید مجله چاپی یا خرید نسخه PDF مجله مراجعه بفرمایید.
لوگوهای روزنامه‌های قاجار
محمد شمس
چکیده:
عصر پادشاهان قاجار، زمان ورود مظاهر تمدن غرب به ایران بود. ورود تکنولوژی‌های مختلف چه در قالب هدایای دولت‌های غربی، چه برای رفع نیازهای داخلی، تغییر بزرگی در نگرش جامعه ایرانی آن زمان ایجاد کرد. وجود ابزار و ادوات گوناگون در زمینه‌های مختلف علمی، مهندسی، نظامی، فرهنگی و هنری زمینه‌ساز شکل‌گیری دوران جدیدی شد که در پس خود تفکرات مترقی و آزادی خواهانه را به همراه داشت …
برای مطالعه مطلب کامل به صفحه خرید مجله چاپی یا خرید نسخه PDF مجله مراجعه بفرمایید.
نماد یک جنبش کنشگر
رامین سعیدیان
چکیده:
بررسی جنبه های مختلف تاثیر جنبش های کنشگرایانه بر جامعه همواره موضوعی چالش برانگیز بوده است. قدرت گرافیک مطبوعاتی به عنوان خط مقدم رسانه های نوشتاری ارتباطی، در میزان این تاثیرگذاری نباید دست کم گرفته شود؛ در این مقاله با رویکردی جامعه شناختی به دنبال کشف نحوه تاثیرگذاری لوگوی روزنامه جنگل به عنوان ارکان جنبش جنگل و پاسخ به این پرسش است که لوگوی روزنامه جنگل که ارکان یک جنبش کنشگر است چگونه بر مخاطبان خود تاثیر گذاشته و نقش پویای گرافیک مطبوعاتی در این میان چیست؟ …
برای مطالعه مطلب کامل به صفحه خرید مجله چاپی یا خرید نسخه PDF مجله مراجعه بفرمایید.
اسکناس ناصری
شیما طاهری پارسا و محمد مخبری
چکیده:
بعد از ورود دستگاه چاپ به ایران، تغییر و تحولات گسترده‌ای در زمینه‌های مختلف سیاسی، اجتماعی و اقتصادی رخ می‌دهد. هرچند اولین اسکناس ایرانی در انگلستان کلیشه‌سازی و چاپ شد، اما این روند بعدها در ایران پیگیری شد. علیرغم چاپ کتاب و روزنامه، چاپ اسکناس در ابتدا مورد توجه ایرانیان قرار نگرفت و در یک گذر تاریخی، در ابتدای امر تعداد کمی از این اسکناس‌ها در بین مردم گردش داشت. وجود تکنولوژی چاپ در ایران باعث پی‌ریزی شکل جدیدی از داد و ستد در بین ایرانیان شد که تا قبل از آن در هیچ کشور دیگری در آسیا سابقه نداشت …
برای مطالعه مطلب کامل به صفحه خرید مجله چاپی یا خرید نسخه PDF مجله مراجعه بفرمایید.
روزنامه‌نگاران زن پیشگام ایران در عصر قاجار
سارا کریمان
چکیده:
در بررسی تاریخ روزنامه‌نگاری زنان در ایران اصولا باید بین یادداشت‌های روزانه، دفاتر شعر و وصف حالات، نوشته‌های علمی و غیره با فعالیت رسمی روزنامه‌نگاری تفاوت قائل شد. خواندن و نوشتن که با اغماض و نزد عموم سواد گفته می‌شود کمابیش و تا سطوح اولیه برای دختران و پسران وجود داشته است. بنا بر قبض و بسط کلی اقتصاد جامعه و در مناطق مختلف جغرافیایی مکتب‌خانه‌هایی بوده که کودکان خواندن و نوشتن را بر مبنای قرآن کریم و آشنایی با شاهکارهای ادبی مانند گلستان سعدی فرا می‌گرفتند …
برای مطالعه مطلب کامل به صفحه خرید مجله چاپی یا خرید نسخه PDF مجله مراجعه بفرمایید.
مطالعه تطبیقی تاثیر عناصر زیباشناسانه‌ی ادبیات بر تصاویر چاپ سنگی دوره قاجار
جواد علی‌محمدی و ندا نظری
چکیده:
گسترش هنر کتاب‌آرایی در عصر قاجار و توجه متولیان فرهنگ و هنر به آن، زمینه رشد این مهم را فراهم آورد و با توجه به ظهور صنعت چاپ در این دوره، هنر کتاب‌آرایی دست‌خوش تحولی بنیادین شد. درخور توجه آنکه باوجود پیشرفت صنعت چاپ سنگی در این عصر این هنر همچنان پیوند خود را با سنت‌های کتاب‌آرایی پیش از خود حفظ نمود. بهره‌گیری از مولفه‌های عناصر زیباشناسانه‌ی ادبیات در پیکرنگاری یکی از این ویژگی‌ها بود که در هنر کتاب‌آرایی قاجار به شکلی بارز متجلی شد و هنرمندان در عین بهره‌گیری از دستاوردهای صنعت چاپ، هویت فرهنگی و تاریخی خود را حفظ نمودند …
برای مطالعه مطلب کامل به صفحه خرید مجله چاپی یا خرید نسخه PDF مجله مراجعه بفرمایید.
عینیت و ذهنیت در روایت‌گری طراحی کارت‌پستال‌های دوره قاجار
فریماه فاطمی
چکیده:
هنر قاجار همواره در خدمت ساختارهای فرهنگی و سیاسی زمانه و همسو با کارکردهای اجتماعی، روایت‌گر بسیاری از مفاهیم منحصربه‌فرد است. در این عصر هنر گرافیک به واسطه توسعه و تحولات صنعتی همچون عکاسی و چاپ موجب بازاندیشی در ارتباطات شد و افق‌های نوینی را در جهت ارتباطات و روایت‌گری گشود. یکی از این موارد در عرصه گرافیک، طراحی کارت‌پستال‌ها می‌باشد که به صورت دولتی و ملی و با تاثیرپذیری از ظهور کارت‌پستال در غرب گسترش یافت. کارت‌پستال‌های دولتی به منظور تثبیت اعتبار سلطنت قاجار و نمایشی از شکوه و قدرت شاهان؛ کارت‌پستال‌های ملی به جهت شکل‌گیری و بازنمایی روایت‌ها در اذهان عمومی منتشر می‌شد. کارت‌پستال‌ها برای ارسال پیام، تبریک مناسبت، نامه‌نگاری رجال و سلاطین قاجار، با ترکیب عناصر نوشتاری و تصویری مورد استفاده قرار می‌گرفت …
برای مطالعه مطلب کامل به صفحه خرید مجله چاپی یا خرید نسخه PDF مجله مراجعه بفرمایید.
قدم‌های نخستین قاجار در راه توسعه صنایع ایران
علی علیزاده طارمسری
چکیده:
جامعه ایران در دوره قاجار در مسیر یک تعامل و پیوند گسترده تاریخی با دیگر کشورها به ویژه جامعه‌های اروپایی جای گرفت. آقا محمد‌خان، بنیان‌گذار سلطنت قاجار، کشور را در حالت جنگی برای برادرزاده‌اش فتحعلی‌شاه به ارث گذاشت. ایرانیان در روزگار وی در اوایل سده نوزدهم میلادی در دو رویارویی نظامی از روسیه تزاری شکست خوردند. واگذاری سرزمین‌های ایرانی در قفقاز و آسیای مرکزی به همسایه پیروز جنگ به عنوان غنیمت جنگی، احساس سرخوردگی را در جامعه ایران در پی آورد. جریانی فکری از این‌پس با دغدغه پیشرفت و ترقی در ایران شکل گرفت …
برای مطالعه مطلب کامل به صفحه خرید مجله چاپی یا خرید نسخه PDF مجله مراجعه بفرمایید.
عکس‌کِشی به روزنامه‌های قاجار رسید
حمید جانی‌پور
چکیده:
بعد از روزنامه‌های وقایع‌اتفاقیه و روزناومه دولت علیه ایران که اولین روزنامه‌های مصور در دوره قاجار محسوب می‌شوند، اولین تصویر خبری به صورت واقع‌گرایانه، نقاشی از روی عکس در روزنامه‌های شرف و شرافت بود. این تصاویر که با روش چاپ سنگی مستقیما از روی عکس، نقاشی شده‌اند، اولین تصاویر خبری مبتنی بر عکاسی به شمار می‌آیند …
برای مطالعه مطلب کامل به صفحه خرید مجله چاپی یا خرید نسخه PDF مجله مراجعه بفرمایید.
منابع عکاسی دوره قاجار
زروان روح‌بخشان، محمد شمس
چکیده:
ورود صنعت چاپ به ایران در دوره قاجار سبب تغییر و تحولاتی در طراحی گرافیک در معنای عام کلمه شد؛ گرافیک مدرن به ویژه در روند انتشار و گسترش مطبوعات، با اقبال عمومی همراه شد و همین امر زمینه تحولات اجتماعی در دوره قاجار و آغاز دوره پهلوی را فراهم آورد …
برای مطالعه مطلب کامل به صفحه خرید مجله چاپی یا خرید نسخه PDF مجله مراجعه بفرمایید.
