درباره یک نقاشی پشت و رو، اثر کورنلیوس نوربرتس خیشبرختش
پشت سر من راه بیا تا دنیا را از چشم من ببینی. صبر کن! تو تمام مدت اینجا بودی و چیزی ندیدی؟!
کورنلیوس نوربرتس خیشبرختش (Cornelis Norbertus Gijsbrechts)، نقاش فلاندری، در سال ۱۶۷۰ میلادی، حین کشیدن اثری با عنوان «معکوس یک نقاشی قاب شده» این جمله را به‌وسیله رنگ نامرئی روی پارچه بوم به ابعاد ۸۷×۶۶.۴ سانتی متر نوشته بود. معکوس یک نقاشی قاب شده راز بزرگی را مخفی می‌کند. محتوای اثر غیر قابل حدس شد و گویی چیزی که آن طرف تابلو در انتظار دیده شدن بود، از دست رفته است. تنها جایزه ما برای توجه به دعوت خیشبرختش، نمایش عدد ۳۶ روی کاغذ و با کمک صمغ قرمز، مهر شده به گوشه چپ بالای پشت پارچه بوم بود؛ آن هم آقایی کرد تا در برابر دیدگان مخاطبان در قرن هفدهم و حالا ما چیزی قرار داد.
این پدربزرگ هنر مفهومی، با این تابلو، دهن‌کجی بزرگی به مفهوم نقاشی و تابلوی نقاشی کرد. تا اوایل قرن بیستم، هیچ معادلی برای این اثر که همزمان مسئله پرسپکتیو و بازنمایی تصویر را به سخره گرفته باشد، نداریم. احتمالا به محض شنیدن عبارت هنرمند خشمگین و کینه‌جو یاد میکل‌آنژ و کاراواجو می‌افتیم، ولی من به شما می‌گویم خیشبرختش از آنها هم بدتر بود. وقتی به اجابتش برای دیدن دنیا آن هم درست از پشت سرش و با چشمانش پاسخی درخور ندید، با مسدود کردن سطح بوم، اجازه ورود نگاه به اعماق تصویر را نداد و انتقام گرفت. خوب شد فقط عدد ۳۶ را برایمان به یادگار گذاشت و فحش رکیکی ننوشت!
این نقاشی طبیعت بی‌جان که ظاهری همچون آثار اکسپرسیونیسم انتزاعی هم دارد، هم‌اکنون در گالری ملی دانمارک نگهداری می‌شود. البته که خیشبرختش نقاشی‌های طبیعت بی‌جان بسیاری دارد که هر کدام به نوعی عجیب و غریبند، اما زمانی که در دربار سلطنتی دانمارک به عنوان نقاش رسمی کار می‌کرد، این اثر در راهرویی نصب شده بود و توهم مخاطب را تقویت می‌کرد. شاید هر روز افراد در حال گذر از کنار آن با خود می‌گفتند که چرا این قاب هنوز روی دیوار، آماده نمایش نمی‌شود؟ هنرمند قصد برانگیختن کنجکاوی همه ما را داشت و گویی این پرسش که آن سوی قاب چه چیزی بود؟ تا ابد بی‌پاسخ خواهد ماند. ما هم که فضول، تا ابد به آن فکر خواهیم کرد. شاید هم در قرن ۲۱ خسته‌تر از آن باشیم که تا ابد به آن فکر کنیم.
بام یک اثر
آیلار محمدی
