عابران پیاده به روایت محمود باجالان
تاثیرات منفی جنگ هشت‌ساله ایران و عراق بر روان نسل ما و قبل از ما غیرقبل انکار است. این تاثیرات به حدی زیاد است که همه تولیدات هنرمندانی که در آن زمان در ایران زندگی می‌کردند، تحت الشعاع این جنگ قرار گرفته است.
شب نوزدهم دی‌ماه سال ۱۳۶۵ عملیات کربلای ۵ توسط نیروهای ایران شروع شد. در مراحل اولیه این عملیات، ایرانی‌ها چنان توان نظامی خود را به نمایش گذاشتند که یک جبهه کامل را باز کردند. سربازان ایرانی دو روز اول عملیات را صرف از بین بردن دو ستون دفاعی نیروی زمینی عراق کردند. آن‌ها با بهره‌گیری از تانک‌های خودی و نیز با استفاده از تانک‌های غنیمت گرفته‌شده، بصره و سایر استحکامات عراقی‌ها را به توپ بستند.
طبق اطلاعات درج شده در مستندات، صدام حسین با حضور در بین نیروهایش، سرلشکر طالع خلیل رحیم الدوری را از سمت خود برکنار و همچنین چندین نفر از درجه‌داران نیروی زمینی عراق را به دلیل اشتباهات نظامی توسط جوخه‌های اعدام تیرباران کرد. فارغ از این‌که بسیاری این عملیات را آغاز پایان جنگ هشت ساله ایران و عراق می‌دانند، تلفات گسترده هر دو طرف در این عملیات عملاً باعث شد تا انتهای جنگ، ایران و عراق نتوانند تجدید قوا کنند. البته که بعد از این عملیات، صدام دوباره جنگ را به شهرها کشاند و شهرهای غربی ایران را بمب‌باران و موشک‌باران کرد.
محمود باجالان هنرمند نقاشی که در بروجرد متولد و بزرگ شده، در خاطرات خود به بمب‌باران مدارس بروجرد در تاریخ بیستم دی‌ماه ۱۳۶۵ (یک روز بعد از شروع عملیات کربلای ۵) و کشته شدن بیش از شصت دانش‌آموز و تاثیرات عمیقی که بر وی گذاشته اشاره می‌کند. بی‌شک می‌توان این تاثیرات را در دوره‌های مختلف آثار وی دید. او همواره معضلات اجتماعی را موضوع کار خود قرار داده و وجوه مشترک تجربه زیسته شخصی و خاطرات جمعی را به تصویر کشیده است. بیان باجلان گاه صریح و تند است و گاه شاعرانه واستعاری، اما در هر حال گویی ابهام و تناقض در کار او حضور دارند.
برای مثال در مجموعه «عابران پیاده»، باجلان مخاطب را در موقعیتی دوگانه قرار می‌دهد. در یکی از تابلوها، دختری در گوش دختر دیگری انگار چیزی را زمزمه می‌کند. در تابلوی دیگر، پسری دود سیگارش را به صورت دختری فوت می‌کند. در یک تابلوی دیگر، مردی روزنامه شعله‌وری در دست دارد و دود آن را به صورت زنی فوت می‌کند. دود آرام‌بخشی که در ابتدای مواجهه گیج کننده است؛ پیامی شیطنت‌آمیز و متعارض یا نجوایی عاشقانه!؟ وقتی به شکل لباس‌ها و رفتار چهره افراد درون آثار می‌نگریم، تمامی اتفاقات اواخر دهه هشتاد در ذهن ما زنده می‌شود و به‌یکباره اثر معنایی دیگر پیدا می‌کند. همچنین سکوت تلخ انسان‌های مجموعه «عابران پیاده»، روند شهرنشینی تلخی را یادآور می‌شود که تجربه همه ماست. رنگ سرد و خاکستری غالب بر این آثار هم گویا نشانی بر این امر است.
محمود باجالان نقاش پرکار و همچنین معلم فعال و تاثیرگذاری است. او چندین مجموعه منسجم نقاشی تولید کرده که همگی دغدغه‌های اجتماعی دارند. امیدواریم که در آینده نزدیک متن‌های کوتاهی نیز درباره دیگر آثار و مجموعه‌های محمود باجالان، از جمله «تهران، میدان آزادی»، «وانهادگی» و منظره‌پردازی‌های خاص وی منتشر کنیم.
بام نقد و نظر
فرشید پارسی‌کیا
