در این شماره که در زمستان 1401 منتشر شد؛ می‌خوانید:
سرمقاله
فرشید پارسی‌کیا
صفر شروع؛
تمام چنارها/ به ردیف میرزا عبدالله و تمام قلیان‌ها کنار شاه شهید اینجا پایان هجری قمری است …*
یک؛ ما زنده به آنیم که آرام نگیریم/ موجیم که آسودگی ما عدم ماست
در ا‌بتدای سال هزاروچهارصدویک خورشیدی به نظر می‌رسد که تمامی راه‌ها برای ادامه حیات و فعالیت‌هایی با کیفیت قبل، به روی جامعه فرهنگ و هنر مسدود شده است. عده‌ای از ادامه فعالیت منصرف شده و عده‌ای دیگر توان ادامه ندارند. در این میان معدودی از فعالان این حوزه به هر صورتی ادامه می‌دهند و این ارزشمند است. نگارنده در حالی این سطور را می‌نویسد که کشور در بغرنج‌ترین زمان اقتصادی و احتمالا سیاسی و فرهنگی خود قرار گرفته است، به گونه‌ای که قیمت مسکن در یک سال گذشته تقریبا به دو برابر و سرانه مصرف میوه در ایران، به دلیل گرانی، به یک‌سوم قبل رسیده است و نگرانی بزرگ‌تر آن که طبقه متوسط (ما و اغلب مخاطبان ما نیز از همین قشریم) در آینده‌ای نزدیک برای همیشه به محاق تاریخ سپرده خواهند شد. حالا باید چه کنیم؟ مهاجرت کنیم یا بمانیم!؟ بحث داغی که این روزها تمامی جامعه فرهنگ و هنر را دربرگرفته است. مگر می‌شود وطن را در جایی دیگر دید؟ مگر می‌شود خاک دیگری را به عنوان وطن پذیرفت؟ مگر می‌شود در فرهنگی دیگر زندگی کرد و برای فرهنگی که دوستش داریم، تولیداتی داشته باشیم؟ مگر می‌شود بدون لمس دوباره نوستالژی ادامه حیات داد. آری اینجا خاک ماست و دل کندن از آن امکان‌پذیر نیست، حتی اگر در آن زندگی نکنیم! همه سطور بالا دغدغه‌های این روزهای تمامی جامعه فرهنگ و هنر است. جامعه‌ای که توان ادامه زندگی از اکثریت آن سلب شده است و گویی نفس‌های آخرش را می‌کشد. ولی نگارنده بر این باور است که ما با تلاش، تلاش فراوان، تلاش‌های جان‌فرسا می‌توانیم از این مرحله عبور کرده و خود را برای دوره بعد آماده کنیم.
دو؛ تالار قندریز
شماره هفتم پشت‌بام با موضوع «تالار قندریز»؛ پژوهشی درباره تالار ایران (تالار قندریز 1357-1343)، در شهریور ماه 1400 در حالی در فضای مجازی رونمایی شد که همچنان به دلیل گسترش ویروس کرونا امکان برگزاری رونمایی حضوری وجود نداشت. از نکات مهم درباره انتشار شماره هفتم پشت‌بام، استقبال مخاطبان از آن بود؛ به گونه‌ای که همچون شماره ششم، «هنرستان هنرهای زیبای تهران»، به سرعت رو به اتمام رفت و ما پشت‌بامی‌ها این اتفاق را مدیون مخاطبان همیشه همراهمان هستیم.
سه؛ قاجار
به عنوان یک ایرانی که دوره‌ای مشغول به تحصیل در رشته تاریخ نیز بوده، همیشه فکر کرده‌ام که کاش عباس‌میرزا هیچ وقت به سمت شرق ایران نمی‌رفت، کاش عباس‌میرزا بعد از اولین پیروزی‌هایی که بر روس‌ها داشت، جنگ را به اتمام می‌رساند و امروزه همچنان منطقه قفقاز جزو ایران‌زمین بود. کاش سلسله‌ای به نام قاجار با همه خوبی‌ها و بدی‌هایش وجود نداشت. به قول شاملو: «سلسله منحوس قاجار که دست به تاراج ایران‌زمین زد.»
چه کنیم که همه این‌ها فقط خیالی است که در ذهن یک هنردوست تاریخ خوانده می‌گذرد.
همین…
چهار؛ عکاسی ناصری
با کمترین زمان ممکن از اعلام موجودیت عکاسی، این موهبت تازه وارد ایران می‌شود و مقبول طبع ملوکانه چهارمین پادشاه قاجار(ناصرالدین‌شاه) می‌افتد. پیدایش عکاسی در ایران، در سال 1842م/1221ش، سه سال پس از اعلام موجودیت آن در فرانسه، با روش داگروتیپ رخ داد. عکاسی همچون مهمانی ناخوانده و از فرنگ آمده، باعث تغییر و تحولات اساسی در تاریخ ایران شد. در ایران قرن نوزدهم که هم‌زمان با حکومت قاجاریان بود، هنر، کاربردی تزیینی در لایه‌های پیدا و پنهان زندگی داشت. از این رو عکاسی و ارایه تصویر جدید و شگفت‌انگیز آن، خلاف عادت معمول در میان سایر فنون و هنرها به شمار می‌رفت. دقت در ثبت و ضبط جزییات، سرعت انجام کار، نداشتن الزام مهارت دستی و توانایی در طراحی و آفرینش اثر در طی فرایندی فیزیکی و شیمیایی از جمله ویژگی‌هایی بود که عکاسی را نسبت به سایر هنرهای تصویری در زمان خود، برتری می‌بخشید. نخستین دوربین‌های عکاسی از طرف کشورهای روس (تزار نیکلای اول) و انگلیس (ملکه ویکتوریا) که هر دو بر سر منابع اقتصادی و منافع سیاسی در ایران با هم در رقابت بودند، در آخرین سال‌های حکومت محمدشاه قاجار، بی‌آن‌که خود او بخواهد، به دربار ایران ارسال شدند، اما روس‌ها دوربین اهدایی را توسط دیپلمات جوان خود، به نام «نیکلای پاولوف» که به این منظور آموزش عکاسی دیده بود، زودتر به ایران رساندند. عکس‌های به یادگار مانده از دوره قاجار شواهدی از راه و رسم زندگی در جامعه ایران است و برای مطالعه تاریخ قرن نوزدهم در ایران ارزش تصویری و استنادی بسیار دارند. در این شماره تلاش کرده‌ایم با نقطه نظرهای مختلف به بررسی سیر تحول عکاسی در دوره قاجار بپردازیم.
پنج؛ مجله آنلاین پشت‌بام
مجله آنلاین پشت‌بام که فعالیت خود را از آذرماه 1397 در رسانه اینستاگرام و وب‌سایت poshtebammag.ir آغاز کرده بود، با شروع سال 1400 تغییراتی در رفتار خود به وجود آورد، از جمله این تغییرات می‌توان به راه‌اندازی بام خبر، بام اسناد پژوهشی و رویکرد محتوا محور آن اشاره کرد.
شش؛سپاس‌گزاری
در انتها مراتب احترام و سپاس خود را به علی اوجبی (مدیر کل اداره نسخ خطی و کتاب‌های نادر کتابخانه ملی ایران)، مژگان قدوسی، سعیده هادی (بنیاد دایره‌المعارف – دانشنامه جهان اسلام)، قدرت‌اله نیکبخت (مدیر انتشارات قو) و الهام آهویی که تلاش فراوانی برای جمع‌آوری مستندات این شماره داشت، ابراز می‌نمایم.
*بندی از شعری از مجموعه «به ردیف میرزا عبدالله»، فرزین پارسی‌کیا
سالشمار عکاسی دوره قاجار
گروه پژوهش پشت‌بام / فرانک احمدزاده، نرگس مرندی، یاسمن شاپوری، فضه زحمتکش، محمد شمس
سالشمار رخدادها، جریان‌ها، افراد و مکان‌هایی که بر روند شکل‌گیری و توسعه «عکاسی در دوره قاجار» تاثیر داشته‌اند.
چکیده:
سالشمار پیش رو شامل پژوهشی است درباره عکاسی دوره قاجار که شکل‌گیری و روند توسعه این فن و هنر را هدف قرار داده و اطلاعات افراد، جریان‌ها و یا مکان‌هایی را که در روند شکل‌گیری عکاسی تاثیر گذاشته‌اند، ارایه می‌کند. این سالشمار از سال 1175 خورشیدی، یعنی سال تاسیس سلسله قاجار آغاز می‌شود و تا سال 1308، زمان مرگ احمدشاه ادامه می‌یابد …
برای مطالعه مطلب کامل به صفحه خرید مجله چاپی یا خرید نسخه PDF مجله مراجعه بفرمایید.
تاریخ‌نگاری عکاسی دوره قاجار
گروه پژوهش پشت‌بام / فرانک احمدزاده، نرگس مرندی، یاسمن شاپوری، فضه زحمتکش، محمد شمس
چکیده:
با بررسی دقیق و ریشه‌ای در مورد چگونگی پیدایش عکاسی در زندگی بشر، می‌توان دنباله آن را تا فعالیت‌های روزانه و یکی از نیازهای اولیه انسان‌های نخستین در ثبت تصاویر که با نقاشی روی دیوارهای غار شروع شد، پیگیری کرد؛ نیاز به ثبت تصاویری از خود، فعالیت‌های روزانه و دنیای اطراف برای مقاصد آیینی، مستند و یا به تعبیر امروزی، بیان هنرمندانه. با گذر زمان و با وجود پیشرفت‌های خرد و کلان در زندگی انسان، این اصل ابتدایی میل به ثبت تصاویر، دست‌خوش تغییراتی شد که بررسی در تلاش‌های اولیه در این امر، باعث شکل‌گیری پایه‌های بنیادینی در پیدایش، ثبت و ضبط تصاویر و به شکل مشخص، پیدایش عکاسی در جهان شد. با کمترین زمان ممکن از اعلام موجودیت عکاسی در فرانسه، این موهبت تازه، وارد ایران شده و مقبول طبع ملوکانه چهارمین پادشاه قاجار افتاد. عکاسی همچون مهمانی ناخوانده و از فرنگ آمده، باعث تغییر و تحولات اساسی در تاریخ ایران شد …
برای مطالعه مطلب کامل به صفحه خرید مجله چاپی یا خرید نسخه PDF مجله مراجعه بفرمایید.
بررسی ریشه‌شناختی واژه‌های «عکاسی»، «Photography» ,«Heliography» ,«Daguerreotype» و «Calotype»
فرهنگ پارسی‌کیا
چکیده:
واژه «عکاسی» در فارسی و بر پایه ریشه عربی «عکس» ساخته شده و فرایند تصویربرداری، تاثیر قابل توجهی بر نام‌گذاری آن داشته است. هر چهار واژه انگلیسی Photography، Heliography، Daguerreotype و Calotype دارای ساختاری مشخص بوده و ریشه آن‌ها تا هند و اروپایی نخستین قابل پیگیری است …
برای مطالعه مطلب کامل به صفحه خرید مجله چاپی یا خرید نسخه PDF مجله مراجعه بفرمایید.
ترویج علم و عمل عکس / بازنشر از کتاب المتآثرالآثار، باب هشتم
محمدحسن خان اعتمادالسلطنه
چکیده:
«ترویج علم و عمل عکس» دوازدهمین نوشته و سومین متن منتشر شده چاپ سنگی فارسی، درباره عکاسی است که در صفحه 94 کتاب المآثر الآثار قرار گرفته است. محمدحسن‌خان اعتمادالسلطنه این کتاب را به مناسبت چهلمین سال سلطنت ناصرالدین‌شاه در سال 1306ق/ 1267ش نوشته است. مطالب این کتاب بسیار کلی بوده و در حقیقت گزارشی در مورد آغاز عکاسی در ایران و فراوانی تعداد عکاسان و عکاسخانه‌های ایران در سال 1304ق/ 1265ش است. همچنین در این متن به ژول ریشار و رواج عکاسی داگروتیپ در دوره ناصری اشاره شده است …
برای مطالعه مطلب کامل به صفحه خرید مجله چاپی یا خرید نسخه PDF مجله مراجعه بفرمایید.
بازنشر مقاله نواب
عبداله میرزا قاجار، عکاس مخصوص
چکیده:
عبداله میرزا در حدود سال 1266ق/1228ش به دنیا آمد و پس از تحصیلات مقدماتی وارد مدرسه دارالفنون شد، عکاسی را فراگرفت و در عکاسخانه مبارکه دارالفنون به فعالیت مشغول شد. او دومین عکاس پرکار ایرانی بعد از آقارضا اقبال‌السلطنه است و نمونه عکس‌های ثبت شده توسط او به فراوانی در آلبوم‌های کاخ گلستان دیده می‌شوند. نخستین باری که عبداله میرزا، به‌عنوان عکاس دربار عکسی برداشت، پس از بازگشت از اروپا در سال 1300ق/1261ش بود. او در سفرهای مظفرالدین‌شاه به اروپا جزو همراهان شاه بوده و در این مدت از اوضاع و احوال شاه و همراهان عکاسی کرده است. او در سن شصت سالگی در سال 1326ق/1287ش چشم از جهان فروبست. به دلیل جایگاه و ارزش تاریخی عبداله میرزا قاجار در تاریخ عکاسی ایران به بازنشر این مقاله پرداختیم …
برای مطالعه مطلب کامل به صفحه خرید مجله چاپی یا خرید نسخه PDF مجله مراجعه بفرمایید.
بازنشر یادداشت عکاسی از نشریه آزاد
این مطلب با همکاری داود ارسونی در سایت نشریه پشت‌بام منتشر شده است.
چکیده:
یکصد و هفتاد و نه سال از روزی که اولین عکس در ایران گرفته شد، می‌گذرد. در فاصله سال‌های ۱۲۲۱ تا ۱۲۸۵ش که زمان شروع به کار نخستین عکاسخانه همگانی به مدیریت «عباسعلی بیگ» از شاگردان آقارضا است، عکاسی از دربار به میان مردم رسید. نشریات مختلف به معرفی عکاسی می‌پرداختند و گاهی عکسی را هم با تکنیک لیتوگرافی چاپ می‌کردند. نشریه آزاد که طبق تعریف خودش «جریده‌ایست مصور که هفته‌ای یک بار طبع و توزیع می‌شود» در شماره چهارم خود در صفحه اول نوشته‌ای تحت عنوان «عکاسی» به تاریخ ۲۵ محرم‌الحرام ۱۳۲۵ق/۱۲۸۵ش به چاپ رسانده و جزییاتی از روش عکاسی در آن زمان را برای خوانندگان توضیح داده است. از قرار معلوم، این متن رسیده یکی از خوانندگان است و با نثری جذاب به تعریف از علم عکاسی پرداخته است. به لحاظ ارزش تاریخی، نوع روایت این متن و جهت آشنایی با سیر تطور عکاسی در ایران به بازنشر این یادداشت پرداختیم …
برای مطالعه مطلب کامل به صفحه خرید مجله چاپی یا خرید نسخه PDF مجله مراجعه بفرمایید.
دورنمایی از تاریخ ایران قاجاری
فرهنگ پارسی‌کیا
چکیده:
قاجارها از ایل‌های ترکی هستند که بعد از سلجوقیان وارد محدوده آسیای غربی شدند. این ایل در دوران صفویه دارای نفوذ سیاسی و نظامی شد و در کشمکش‌های بعد از صفویه توانست حکومتی پرنفوذ و فراگیر را بسازد که در حدود 130 سال بر ایران قاجاری فرمانروایی کند. هفت پادشاه قاجار حد فاصل بین حکومت‌های زندیه و پهلوی را در تاریخ ایران پر می‌کنند و با ایرانی سنتی شروع به کار کرده و ایرانی آشنا با بروزات مدرن را تحویل پهلوی اول می‌دهند. چهار پارامتر اصلی موثر بر این دگرگونی، جنگ‌های ایران و روسیه در عهد فتحعلی‌شاه قاجار، ورود اجزای مدرنیته به ایران، مشروطه و استعمار قدرت‌های نوظهور جهان است که در ظاهر به‌صورت خطی و اصلا به نحوی بسیار پیچیده با یکدیگر ارتباط دارند. شکست سنگین ایران در برابر روسیه سبب آشنا شدن ایرانیان با جهان مدرن شد و جذب هوشمندانه اجزای مدرنیته توسط فرهیختگان ایرانی دانش‌آموخته در اروپا، مشروطه را سبب گشت و مشروطه سد محکمی در برابر زیاده‌خواهی استعمار از یک سو و واپس‌گرایی عناصر متحجر داخلی از سوی دیگر بود و در نتیجه این دو قدرت اخیر، ساختاری دیکتاتور با ریشه‌های غیر فرهیخته و استعماری را لازم دانستند که در برزخ میان جنگ یکم و دوم جهانی، حکومت ایران را در دست بگیرد …
برای مطالعه مطلب کامل به صفحه خرید مجله چاپی یا خرید نسخه PDF مجله مراجعه بفرمایید.
با دوربین عکاسی وارد حرم‌سرا نشوید
حمید جانی‌پور
دستیار: مرجان نوائی
چکیده:
با کمترین زمان ممکن از اعلام موجودیت عکاسی در فرانسه، این موهبت تازه، وارد ایران می‌شود و مقبول طبع ملوکانه چهارمین پادشاه قاجار می‌افتد. به كمك عكس‌ها، ما تصور نسبتا روشن‌تـری از جامعـه ايـران دوران ناصری، در مقايسه با دوران پيش از اختراع دوربين، در دست داريم. نتيجه علاقـه و تـلاش شاه و عكاسان ديگر، مجموعه بسيار بزرگی از عكس‌هایی است كه از ايران دوره قاجار به جا مانده؛ از درون دربار و حرمسرای شاه گرفته تا اعيان، رجال، وزرا، وكلا، زنان و مـردان روسـتايی و شـهری در كوچه و بازار و خانه‌ها و اماكن ديگر.عکاسی همچون مهمانی ناخوانده و از فرنگ آمده، باعث تغییر و تحولات اساسی در تاریخ ایران می‌شود …
برای مطالعه مطلب کامل به صفحه خرید مجله چاپی یا خرید نسخه PDF مجله مراجعه بفرمایید.
مردم در عکس‌های دوره قاجار
بهاره برغانی
چکیده:
بعد از خروج عکاسی از انحصار دربار، عکس همچون رسانه‌ای خبری در زندگی مردم جایگاه مهمی پیدا کرد. نمونه مشخص آن استفاده از عکس در جریان جنبش مشروطه است که باعث آگاهی بخشی طیف گسترده‌ای از مردم جامعه شهری ایران شد. عکس همچون سندی از بافت اجتماعی ایران در دوره قاجار، اطلاعات مفید و ارزشمندی از نحوه زیست، خواسته‌ها و تمایلات فکری و ترقی‌خواهانه مردم ارایه می‌دهد …
برای مطالعه مطلب کامل به صفحه خرید مجله چاپی یا خرید نسخه PDF مجله مراجعه بفرمایید.
دیگر کمتر کسی از شاه حساب می‌برد
هوفر حقیقی
چکیده:
تا پیش از پیدایش عکاسی، تنها ابزار تولید دقیق‌ترین بازنمایی‌های تصویری، نقاشی بود. پس از ابداع عکاسی و روند تولید و تکثیر آسان آن نسبت به نقاشی و برتری در سرعت عمل، مفهوم بنیادینی چون «امر خیالی» که سال‌ها توسط نقاشی در طیف‌های گوناگون تجربه شده بود، توسط عکاسی زدوده شد. چنین بود که نقاشی رفته رفته آرمان واقع‌گرایانه را رها کرد و بار عینیت و استناد به دوش عکاسی افتاد …
برای مطالعه مطلب کامل به صفحه خرید مجله چاپی یا خرید نسخه PDF مجله مراجعه بفرمایید.
چهار دقیقه کانتی و فتوگرافی‌های دوره ناصری
سینا یعقوبی
چکیده:
امانوئل کانت، فیلسوف سرشناس عصر روشنگری، نخستین کسی است که با نگاهی خردمحور و دقیق به سراغ موضوع حکم ذوقی رفت که ما امروز آن را با عنوان(Aesthetics) و یا زیبایی‌شناسی می‌شناسیم. وی در سومین نقد از کتاب‌های خود با عنوان «نقد قوه حکم» به مقوله استتیک می‌پردازد. به این ترتیب می‌توان او را واضع فلسفه هنر دانست؛ هنر در شکلی که تقریبا هنوز هم همان گونه فهمیده می‌شود. کانت در نقد اول – نقد عقل محض – چهار مقوله را برای عقل محض در نظر می‌گیرد که عبارتند از کیفیت، کمیت، نسبت و جهت. او سعی می‌کند مابه‌ازای هر کدام از این مقولات را در حکم ذوقی نیز بیاید. مساله کانت در تمام نقد سوم این سوال است: «چه چیز را زیبا می‌یابیم؟» او معیارهای حکم ذوقی را در چهار دقیقه طرح ریزی می‌کند و ما در این مقاله – با این دانش که علی‌رغم بعضی ابهامات در فلسفه کانت، در نهایت نگاه وی به فرمالیسم ختم می‌شود – کوشش می‌کنیم تا عکس‌های دوره ناصری را از منظر این چهار دقیقه یا مقوله بررسی کنیم و برای هر یک از دقایق به یکی از عکس‌های دوره قاجار اشاره کنیم و ببینم آیا از این منظر عکس را زیبا می‌یابیم یا خیر …
برای مطالعه مطلب کامل به صفحه خرید مجله چاپی یا خرید نسخه PDF مجله مراجعه بفرمایید.
ظهور و ثبوت زنانه
سارا کریمان
چکیده:
در مطالعه تاریخ، اولین‌ها، برترین‌ها و سایر صفات تفضیل ما را به بزنگاه‌های تاثیرگذار و تحول‌بخش ارجاع می‌دهند. ذاتا دریافت نقاط و اقدامات قطعی، شورانگیز است، چرا که بی‌دغدغه می‌توان رای قاطعانه صادر کرد. محدودیت منابع و علی‌الخصوص اسناد قابل اتکا، نخستین دشواری در مطالعه تاریخ است. پس از آن عدم احاطه بر بسترهای پدیدآورنده فرهنگی و توانایی تحلیل عناصرِ موازیِ تاثیر گذار، خوانش صحیح و منصفانه از وقایع تاریخی را دچار مناقشه می‌کند. این مساله در خصوص مباحث مربوط به زنان و اقدامات فمنیستی و تجددخواهانه آن‌ها شدت می‌یابد؛ حذف زنان و تاثیراتشان در اغلب تاریخ‌نگاری‌های کلاسیک، بغضی تاریخمند را نسبت به حضور و تاثیر آنان در وقایع گوناگون ایجاد کرده است. از این رو شناخت زنان پیشرو، بسیار راهگشا است. در مطالعه تاریخ قاجار شاهد ظهور زنانی هستیم که پا به عرصه فعالیت اجتماعی گذاشتند و در اموری که پیشتر صرفا در انحصار مردان بود ورود یافتند. عزت الملک خانم اشرف‌السلطنه از زنان نام‌آشنای قاجار است که عوامل متعدد از جمله نسبت و نزدیکی وی به دربار، نبوغ و شوق آموختن و همچنین سبک زندگی‌اش، او را نسبت به هم‌عصرانش متمایز ساخته است …
برای مطالعه مطلب کامل به صفحه خرید مجله چاپی یا خرید نسخه PDF مجله مراجعه بفرمایید.
عکاسی و زنان عکاس در دوره قاجار
مهدی حسامی
چکیده:
هنر و صنعت عکاسی در اواخر دوره محمد شاه قاجار وارد ایران شد و مراحل رشد و ترقی را در زمان ناصرالدین شاه قاجار طی نمود. رشد هنر و صنعت عکاسی در ایران فراتر از تصور بوده است و با هیچ کشور مسلمان دیگری قابل مقایسه نیست. نکته حایز اهمیت در تاریخ عکاسی ایران این است که با وجود حمایت همه جانبه دربار از هنر و صنعت عکاسی، بنا به تعصبات مذهبی و پایبندی سخت زنان بر پوشیدگی و روگیری از نامحرم و شرایط و قوانین خاص عکس‌برداری، تصاویر بسیار محدودی از زنان دوره قاجار وجود دارد. هدف از نگارش این مقاله بررسی شرایط خاص عکس‌برداری از زنان و زنان عکاس این دوره بر اساس منابع تاریخی و سفرنامه‌های دوره قاجار است …
برای مطالعه مطلب کامل به صفحه خرید مجله چاپی یا خرید نسخه PDF مجله مراجعه بفرمایید.
[و]
ناصرالدین‌شاهِ عکاس، حرف ربط، و باقی قضایا
یوریک کریم‌مسیحی
چکیده:
در بزنگاه ورود عکاسی به ایران عکاسی از زنان قدغن بود، اما نه برای ناصرالدین‌شاه. او از هفت دولت آزاد بود و به همین دلیل عکس‌های بسیاری از زنانِ دَربْخانه و حرمسرای همایونی گرفت و اصولاً همه‌ی عکس‌های اولیه از زنان کارِ اوست. از عکس‌هایی که ناصرالدین‌شاه گرفته پیداست که او در عکاسی استعداد و خلاقیتِ نظرگیری داشته است. در بین عکس‌های او چندین عکس با محوریت زنی‌ست از زنانش، یکی از زنان صیغه‌ایِ او، که در منابعی مختلف با نام‌هایی متفاوت ثبت شده که این دوگانگی سوءتفاهم به بار آورده. در این نوشتار به استعداد و قریحه‌ی عکاسیِ ناصرالدین‌شاه پرداخته‌ام و به زنی که دل و دینِ سلطان صاحبقران را برد، اما نام او دو گونه ثبت شد …
برای مطالعه مطلب کامل به صفحه خرید مجله چاپی یا خرید نسخه PDF مجله مراجعه بفرمایید.
مکتوبات دوره قاجار درباره عکاسی
محمد شمس
چکیده:
همگام با ورود عکاسی در سال 1221 خورشیدی به ایران، علاوه بر رشد و ترویج این هنر، آموزش و فراگیری علمی آن نیز شروع شد. بعد از ورود اولین دوربین داگروتیپ توسط نیکلای پاولوف روسی به ایران، با دستور مستقیم ناصرالدین شاه به فرخ‌خان امین‌الدوله، سفیر ایران در فرانسه، فرانسیس کارلیان برای آموزش علمی و اصولی عکاسی به استخدام دولت ایران درمی‌آید. کمی قبل از ورود کارلیان، کتابی به صورت دست‌نوشته درباره عکاسی با عنوان «فتوگرافی» به تاریخ 1232 جزو اولین منابع رسمی درباره توضیح و تشریح این هنر است. ورود کارلیان به تهران در پایان سال 1858م/1237ش برای آموزش و ترویج فن عکاسی، سرآغاز آموزش صحیح و گسترش علمی عکاسی در ایران به‌شمار می‌آید …
برای مطالعه مطلب کامل به صفحه خرید مجله چاپی یا خرید نسخه PDF مجله مراجعه بفرمایید.
خواه عریان جلوه‌گر شو، خواه مستوری‌گزین
نگاهی به پرتره‌های تاج‌السلطنه
افسانه کامران
چکیده:
هرچند عکاسی با فاصله کمی بعد از اعلام موجودیتش در فرانسه وارد ایران شد و عکس و عکاسی جایگاه ویژه‌ای در دربار پادشاهان قاجار پیدا کرد، اما حضور زنان در این مسیر با محدودیت‌های فراوانی همراه بود که نشات گرفته از ساختار اجتماعی، مذهبی و فکری ایران قاجاری بود. گفتمان مسلط در دوره قاجار از حضور زنان در تصویر جلوگیری می‌کرد، با این وجود ما شاهد حضور زنان در موقعیت‌های مختلف در عکس‌های قاجار هستیم. در این میان تاج‌السلطنه از معدود زنانی است که علاوه بر عکاسی از دیگران، خودنگاره‌های جالب توجهی نیز دارد …
برای مطالعه مطلب کامل به صفحه خرید مجله چاپی یا خرید نسخه PDF مجله مراجعه بفرمایید.
جهان سیاه و سفید رنج‌ها و خیالات رنگی!
امیر سقراطی
چکیده:
فاصله تاریخ اختراع (و تکمیل) دوربین عکاسی تا زمان ورود آن به تهران بسیار کم است. در 1842 میلادی (برابر با 1221 شمسی) یعنی سه سال پس از اختراع و تکمیل دوربین عکاسی، این ابزار تصویربرداری توسط یک دیپلمات روس در دوره محمدشاه قاجار وارد ایران و به شاه هدیه داده شد. دوره قاجار زمانه‌ای مهم در بزنگاه تاریخی ایران و دوره مهمی از نو شدن زیست و زمانه انسان ایرانی در برهه تاریخی جهان بوده است. اگرچه پیش‌وپس از ورود دوربین عکاسی به ایران، هنر نقاشی رسانه مهمی برای ثبت تاریخ بوده است، اما عکس به‌خاطر قدرت تاثیرگذاری، سرعت ظهور و انتشار و قدرت انتقال احساس و پیام به رسانه‌ای قدرتمند، تاثیرگذار، جریان‌ساز و مهم تبدیل شد که عام‌تر و در دسترس بود. بنابراین دوربین عکاسی به‌عنوان یکی از مظاهر نوگرایی و نوجویی، به قدرتی بدل شد که می‌توانست روح زمانه را در خود حبس کرده و برای آیندگان به تماشا گذارد. به عبارتی دیگر عکس‌های دوره قاجار؛ اولین عکس‌ها از مردم ایرانی است و در آن می‌توان روح زمانه، تمایلات فردی، رنج‌های جمعی، حماقت و سفاهت ظالمان و رنجوری و تاب‌آوری مظلومان را به تماشا نشست. عکس‌های برجا مانده از دوره قاجار در دوره پهلوی و دوره جمهوری اسلامی بسیار مورد توجه متخصصان علوم اجتماعی و پژوهشگران تاریخ و سیاست قرار گرفته است. در این میان هنرمندان هم با رجوع به این عکس‌ها و متاثر از فضای وهم‌آمیز، طنازانه و یا اعجاب‌آور این تصاویر بدیع به خلق آثار هنری پرداختند. در این بین نقاشان معاصر سهم مهمی در استفاده از عکس‌های قاجاری داشته‌اند. در این مقاله به چند مورد از این تاثیرپذیری در بین نقاشان و طراحان اشاره و به سهم مهم اردشیر محصص در استفاده از عکس‌های قاجاری توجه می‌شود …
برای مطالعه مطلب کامل به صفحه خرید مجله چاپی یا خرید نسخه PDF مجله مراجعه بفرمایید.
فضای تنانه در عکاسی دوره قاجار
استیسی شایویلر
ترجمه: امیرعباس خیل‌نژاد
چکیده:
قرن نوزدهم در تاریخ ایران، سرآغاز ورود مظاهر جدید دنیای غرب و ایجاد تغییر و تحولات وسیع در جامعه سنتی ایران است. ورود عکاسی در همین قرن، در ایران تحت حکومت دودمان قاجار و رواج آن در زمان ناصرالدین شاه، اهمیتی دوچندان می‌یابد. با وجود محدودیت‌های بسیار مذهبی و اعتقادی در بطن جامعه سنتی ایرانی، نمونه‌های نقض این موضوع به شکل مشخصی در عکاسی که چندی از عمر نوپایش در ایران نمی‌گذرد، دیده می‌شود. وجود عکس‌های خارج از عرف جامعه ایرانی در میان مردم حاکی از میل به بهشت و ظهور نگاه تازه‌ای به جهان ایرانی است …
برای مطالعه مطلب کامل به صفحه خرید مجله چاپی یا خرید نسخه PDF مجله مراجعه بفرمایید.
منابع عکاسی دوره قاجار
زروان روح‌بخشان، محمد شمس
چکیده:
شاید بتوان ورود عکاسی به ایران در دوره قاجار را یکی از نقاط عطف مهم در تاریخ ایران قلمداد کرد؛ تحولات اجتماعی و سیاسی ناشی از این اتفاق موجب اقبال عمومی نسبت به عکاسی و همچنین پذیرش و گسترش رویکرد مدرنیستی نزد اهالی فرهنگ و هنر در آغاز دوره پهلوی شد. در سه دهه گذشته کتاب‌ها، مقالات و پژوهش‌های متعددی در زمینه عکاسی قاجار منتشر شده است. در اینجا گزیده‌ای از مکتوبات و منابع فارسی و غیرفارسی معتبر و مرتبط با عکاسی قاجار، که موضوع این شماره فصلنامه «پشت‌بام» است، برای مطالعه پژوهشگران، دانشجویان و علاقه‌مندان ارایه می‌شود …
برای مطالعه مطلب کامل به صفحه خرید مجله چاپی یا خرید نسخه PDF مجله مراجعه بفرمایید.
