«پروژه تروما: در جست‌وجوی انسان ازدست‌رفته»
به یاد آر
در مجموعه نقاشی و مجسمه‌های مرتضی متقی با عنوان «پروژه تروما: در جست‌وجوی انسان ازدست‌رفته» دو ویژگی برجسته وجود دارد. اول آن‌که در تابلوهای نقاشی با ظرافتی ماهرانه از موی انسان استفاده شده که به نوبه خود اگر نه بی‌نظیر که کم نظیر است. ویژگی دوم محتوای هنری آثار، چه در نقاشی‌ها و چه مجسمه‌ها است که به باور من در هنرشناسی شناختی اهمیت زیادی دارد. هنر یکی از اشکال خلاقیت در کارکردهای ذهنی و متکی بر بازنمایی ذهنی / روانی (Mental Representation) هنرمند است. در این روند، بدن، مغز، محیط و واکنش‌های حافظه‌های چندگانه انسان، واقعیت بیرونی را به مثابه یک جهان‌بینی و باورهای متکی بر آن بازنمایی می‌کند. هرچند که این روند پر راز و رمز و جادویی است، اما شتید از مهم‌ترین کارکردهای مغز باشد. عنوان نمایشگاه تروماست و محتوای آثار هم تاثیر تروما بر جسم و روان انسان‌هاست.
تروما در تعریف روانشناسی و خاصه روانشناسی شناختی، هر گونه ضربه روانی ناشی از حوادث سهمگین و خشونت در معنای گسترده است و تاثیر بلافاصله آن‌ها در واکنش‌های عاطفی که غیر قابل پیشگویی و همراه یادآوری‌ها و تداعی‌هایی است که در حافظه‌های کوتاه و بلند مدت انسان پدید می‌آید و منجر به بروز علائم فیزیکی و شیمیایی، از جمله حالت‌های انزجاری، تهوع و اختلال‌های رفتاری و گفتاری، نه تنها در روانشناسی فردی که روانشناسی شناختی عامه می‌گردد .این واکنش‌ها در فعالیت شبکه پیش فرض مغز (Default Network) در هیپوکامپ (Hippocampus) و قشر جلویی مغز (Prefrontal Cortex) و خلاصه در روند انتقال داده‌های عصبی در سیناپس‌ها اثر گذاشته و در روند انبار کردن اطلاعات یا به‌روزرسانی حافظه‌ها از جمله اتوبیوگرافیکال اختلال ایجاد می‌کند و به همین ترتیب منجر به اختلالات عاطفی و رفتاری و بیماری‌های روانی از جمله افسردگی و در فرد و بازنمودهای جمعی می‌گردد.
مرتضی متقی توانسته در آثار خود محتوایی برگرفته از خودآگاهی و آگاهی سوبژکتیو را در رودررویی با واقعیت بیرونی ارائه کند و با بهره‌گیری از خیال خلاقش آسیب‌ها و اختلالات روانی ناشی از تروما را چنان در نقاشی‌ها و مجسمه‌هایش به تصویر بکشد که کیفیات نادیدنی را زنده و جاندار سازد. انسان‌ها در تمام اعصار خلاق بوده‌اند؛ از علم و فلسفه تا معماری، شهرسازی، صنعت و تکنولوژی‌های جادویی حاصل سازو کارهای کارکرد مغز و کارکردهای ذهنی بوده و هست، اما خلاقیت هنری نوع ویژه‌ای از خلاقیت است که به‌طور عمده متکی بر حافظه‌های احساسی، عاطفی و اتوبیوگرافیکال و صور خیال خلاق است. در خلق فراواقعیتی از زندگی انسان‌ها وجود دارد که گاه حاصل فرو پاشی جسمی و روانی ناشی از حوداث مذکور و گسست آگاهی است؛ گسست و فرو پاشی ارگانیزم انسان در معرض حوداث و پدیده‌هایی مثل جنگ، حوداث سهمگین طبیعی و انواع خشونت‌ها.
متقی این گسست و فروپاشی را خلاقانه از مرز اکنون فرا می‌برد تا اکنون گذشته و اکنون آینده را در حافظه تاریخی انسان به هم پیوند بزند. دست‌ها، جمجمه‌ها و ستون فقرات درهم شکسته و در واقع گسست و پارگی “نروسیستم” و کلیت اندامواره‌ها، کلیت ویران شده جسم و روان انسان‌ها در پی این حوداث را نشان می‌دهد. آثار هنرمند به نوعی بیانگر روانشناسی شناختی عامه است؛ در اختلالات و رفتارها در بازنمایی جمعی و بازتولید خشونت که در دهکده جهانی امروز به‌طور مداوم فاجعه ببار می‌آورد. آثار هنرمند محرکی است تا نه تنها حافظه فردی که حافظه جمعی و تاریخی مخدوش و گاه به فراموشی سپرده شده را شاید به مرز اکنون باز گرداند تا آنچه بر انسان رفته و می‌رود، در روندی خلاق دوباره مرور شود.
#بام_نقدونظر
نویسنده: حمید محیط
تصاویر:
برای خرید نسخه کاغذی پشت بام به این لینک مراجعه کنید.
شرکت نگاه روشن پارس حامی پشت‌بام
