پیکرنمایی و تعهد
به بهانه زادروز هانیبال الخاص
هانیبال الخاص نقاش، مدرس، مترجم و شاعر بیست و ششم خرداد ۱۳۰۹ در کرمانشاه به دنیا آمد. وی پس از مهاجرت به آمریکا در سنین جوانی و بعد از سه سال تحصیل در رشته فلسفه و ریاضیات، در انستیتو هنر شیکاگو مشغول تحصیل شد. رویکرد الخاص در نقاشی، پیکرنما و سمبولیک بوده و از آثار گوگن بسیار الها‌م گرفته است. اسطوره‌ها و نقش‌برجسته‌های ایرانی، آشوری و هخامنشی مضامین عمده کارهای وی بوده است. وی علاوه بر این، چهره افراد شاخص حوزه هنر و ادبیات را موضوع بسیاری از آثار خود قرار داده است.
او نقاشی و هنر را متعهد به جامعه می‌دانست و بر این باور بود که هنر باید با مردم ارتباط برقرار کند و درباره مردم باشد. انسان برای او از هر موضوع دیگری جالب‌تر و مهم‌تر بود: «خیلی دوست داشتم به قیافه و نگاه آدم‌ها فکر کنم و عمق عواطف، اندوه، تکبر، خودخواهی و مهربانی آنها را دریابم.» او همچنین گفته: «در دانشگاه، از کلاس کشیدن اندام انسان‌ها لذت می‌بردم. بیشتر دوست داشتم بروم در کلاس‌های مدل زنده، نقاشی کنم. در همان کلاس بود که برای اولین بار کارهای ذهنی کردم.
برخی هانیبال الخاص را پدر نقاشی فیگوراتیو نوگرای ایران می‌دانند
آن کار ذهنی پر از صورت‌های آدم بود. تخیلات بیشتر روی کارهایی بود که در آن اندام انسان و چهرهٔ انسان بود، ولی اولین باری که در کارهایم موضوعی را نگه داشتم و تکرارش کردم و بعدها به صورت امضاء کارهای من شد، وفور آدم بود.» به گفتهٔ خودش، در آغاز کار چندان هم با برنامه بود: «یک صورت اینجا و یک صورت آنجا می‌گذاشتم؛ یک اندام را اینجا و یک اندام را آنجا. بعد کم‌کم پرداختم به پیوند آنها، اولین رابطه‌ای که در ایران زیاد به آن برخوردم، صف بود. آدم‌های پشت سر هم ایستاده، صف دراز آدم‌ها. از اینجا تا ابتدا و تا بی‌نهایت، تا قیامت دارند می‌روند و حتی یک زمانی تابلوهایی داشتم که چیزی نبود جز صف‌های مختلف آدم. چپ و راست می‌رفتند تا ناپدید می‌شدند.»
برخی هانیبال الخاص را پدر نقاشی فیگوراتیو نوگرای ایران می‌دانند. الخاص نقاش به ادبیات نیز بسیار علاقه داشت و در این زمینه نیز کار کرده و اشعاری از وی به جا مانده است. همچنین مجموعه‌ای از نقدها، خاطرات و دیگر نوشته‌های الخاص در کتابی سه‌جلدی با عنوان «بی‌پرده با آفتاب» منتشر شده است. علاوه بر حوزه تالیف، الخاص تعدادی از نقاشی‌هایش را بر اساس اشعاری از نیما، شاملو، فروغ و دیگر شاعران معاصر خود خلق کرده است.
الخاص که هنرمندی تجربه‌گر بود، با ارائه یک چیدمان مفهومی در نمایشگاه «گنج و گستره» گروه آزاد، جنجال آفرید
در یکی از پرتره‌هایی که از احمد شاملو اثر کشیده، چهره شاعر در پایین کادر و در پلان اول دیده می‌شود و شعری سروده او سمت راست قرار دارد. فرم‌های پرندگان و زنان اسطوره‌ای در دو طرف پرتره شاعر قرار دارند و به سمت بالا متمرکز شده‌اند. همچنین راهبی با ردای بودایی در میانه خورشید نیز با همین فرم‌ها احاطه شده است. سادگی فرم‌ها و نحوه چینش آنها در تابلو یادآور نقش‌برجسته‌های آشوری باستان و نشان از علاقه الخاص به این میراث فرهنگی است. او که هنرمندی تجربه‌گر بود، با ارائه یک چیدمان مفهومی در نمایشگاه «گنج و گستره» گروه آزاد، جنجال آفرید. الخاص گالری گیل‌گمش را تاسیس کرده و از مدرسان دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران بوده است. هانیبال الخاص در سال ۱۳۸۹ در کالیفرنیا درگذشت.
#بام_نقاشی
دبیر: یاسمن شاپوری
عکس اول از حمید جانی‌پور
تصاویر:
