یایویی کوساما
«زمین ما در میان یک میلیون ستاره کیهان تنها یک نقطه پولکا* است. نقطه‌های پولکا راهی به سوی بی‌نهایت هستند.»
یایویی کوساما (۲۲مارچ ۱۹۲۹)، هنرمند معاصر ژاپنی است که در درجه اول در حوزه پیکرسازی و چیدمان به خلق اثر می‌پردازد. او در زمینه دیگر رسانه‌های هنری همچون نقاشی، اجرا، فیلم، مد، شعر و داستان‌نویسی نیز فعالیت دارد. او در مدرسه هنر و صنایع دستی کیوتو، سبک نقاشی سنتی ژاپنی با نام نیهونگا را آموخت. اما از اکسپرسیونیسم انتزاعی آمریکایی الهام گرفت و از دهه ۱۹۷۰ تا کنون به خلق هنر، به ویژه در حوزه چیدمان پرداخته است.
کار او مبتنی بر هنر مفهومی است و آثارش برخی از ویژگی و رویکردهای فمینیسم، مینیمالیسم، سوررئالیسم، پاپ آرت و اکسپرسیونیسم انتزاعی را نشان می‌دهد و دارای محتوای زندگی‌نامه‌ای، روانشناختی و جنسی است. از نکات حائز اهمیت تجربه زیسته این هنرمند است؛ کوساما در مورد بهداشت روان خود آشکارا سخن به میان آورده است که هنر راهی برای بیان مشکلات روحی‌‌اش شده است.
«من رابطه را دوست ندارم و وسواس و نگرانی رابطه همیشه با من همراه است.»
یایویی کوساما در ماتسوموتوی ژاپن، در خانواده‌ای بازرگان که صاحب یک نهالستان بودند، متولد شد. در دوران مدرسه شروع به ترسیم تصاویر کدو تنبل کرد، موضوعی که بعدها در بزرگسالی نیز به آن پرداخته است. علی‌رغم استعداد هنری یایویی، او از حمایت مادر خود بی‌بهره بود، مادری که از تبیه بدنی برای کنترل فرزند خود استفاده می‌کرد. کوساما از پدر خود نیز به خوبی یاد نمی‌کند، چرا که پدرش مردی زن‌باره بود. او روایت می‌کند که مادرش اغلب او را برای جاسوسی از پدر به بیرون از خانه می‌فرستاده و این موضوع باعث تحقیر روانی وی نسبت به رابطه جنسی شده است، تا جایی که می‌گوید: «من رابطه را دوست ندارم و وسواس و نگرانی رابطه همیشه با من همراه است.»
از توهمات ذهنی در کودکی تا بستری داوطلبانه در یک آسایشگاه روانی در بزرگسالی
هنگامی که ده سال داشت دچار توهمات واضحی شد که آن را با عنوان «چشمک‌های نور، هاله‌ها یا میدان‌های متراکم نقطه» توصیف کرده است. همچنین این توهمات شامل گل‌هایی بود که با کوساما صحبت می‌کردند و نقش‌هایی که گسترش می‌یافتند؛ فرایندی که وی به تاثیر از این وقایع، در حرفه هنری خود پی گرفته و آن را «خود فراموشی» می‌نامد. یکی دیگر از تجربه‌های او که منشا الهام آثارش هستند، تجربه دیدن سنگ‌های سفید و صاف در بستر رودخانه‌ای، در نزدکی خانه‌اش بوده است.
در ۱۹۵۰ کوساما با ترکیب فرم‌های طبیعی انتزاعی با کارماده‌های مختلف آبرنگ، گواش و رنگ روغن روی کاغذ کار می‌کرد. مزارع وسیع نقطه‌های پولکا مستقیما ناشی از توهمات ذهنی او است. اولین کار ثبت شده که در آن نقطه‌های پولکا را به کار برده، متعلق به سال ۱۹۳۹ است. ده ساله بود که در این نقاشی تصویر یک زن ژاپنی با کیمونو را کشید که احتمالا مادرش باشد. او در سیزده سالگی برای کار در یک کارخانه نظامی فرستاده می‌شود و در آن‌جا وظیفه خیاطی و ساخت چتر نجات برای ارتش ژاپن را بر عهده داشته است. سپس جنگ جهانی دوم آغاز می‌شود، در این باره می‌گوید: «دوران نوجوانی‌ام در “تاریکی مطلق” سپری شد.»
می‌توان گفت دوران کودکی آسیب‌زای او منشا سبک هنری او بوده است. او تجربه خودکشی را هم از سر گذرانده است. زمانی که خود را تنها و بدون حامی می‌دید، دست به این کار زد، اما توانست بیمارستانی را پیدا کند که پزشکانش از هنر درمانی استفاده می‌کردند و او در چنین فضای امنی دوباره شروع به کار کرد. او از اواخر دهه ۱۹۷۰، داوطلبانه در یک آسایشگاه روانی در توکیو به سر می‌برد.
کوساما، نخستین هنرمندی که به طور انفرادی به عنوان نماینده ژاپن در بینال ونیز شرکت کرد
در سال ۱۹۶۵ کوساما در گالری کاستلین نیویورک، اولین اتاق آیینه‌ای خود را خلق کرد؛ فضایی بی‌نهایت. تنها چند ماه بعد لوکاس ساماراس، هنرمند آوانگارد، چیدمان آیینه‌ای خود را در گالری معتبر پیس برپا کرد. سال ۱۹۶۶ در بینال ونیز او بدون دعوت رفت و “باغ نارسیسی” خود را به نمایش گذاشت. در سال ۱۹۸۹ مرکز هنرهای معاصر بین‌المللی در نیویورک مروری بر آثار او را برگزار کرد و چهار سال بعد آکیرا تاته‌هاتا، تاریخ‌نگار هنر، توانست دولت ژاپن را متقاعد کند تا کوساما نخستین هنرمندی باشد که به طور انفرادی به عنوان نماینده ژاپن در بینال ونیز سال ۱۹۹۳ شرکت کند.
هنرمندی که تجربه زیسته‌اش بر هر سبک و کارماده‌ای چیرگی دارد
این هنرمند در در دوران حرفه‌ای خود در آمریکا، شروع به ساخت چیدمان‌هایی کرد که معمولا در فضاهای شاخص مانند سنترال پارک یا فضای باز موزه هنرهای مدرن برپا می‌شد و موضوعش معمولا حمایت از صلح و انتقاد از سازمان‌های هنری بود. با این‌که کوساما در دهه شصت میلادی با هنرمندان بزرگ آمریکا همچون دانلد جاد، لری ریورز، روتکو، جوزف کورنل، فرانس کلاین و دیگران، رابطه نزدیکی داشت، اما دو عنصر زنانگی و ژاپنی بودن را فراموش نکرد.
آثار این هنرمند را می‌توان در موزه‌هایی چون موزه هنر مدرن نیویورک ، موزه هنر لس آنجلس و موزه ملی هنر مدرن توکیو مشاهده کرد. یایویی کوساما، یکی از مهم‌ترین هنرمندان زنده جهان، همچون آفتابی است که از شرق دور بر دنیای هنر می‌تابد، کسی که تجربه زیسته‌اش بر هر سبک و کارماده‌ای چیرگی دارد، شاید از این رو است که اکثر افراد با هر فرهنگ، طبقه، سلیقه و سطح دانش هنری مجذوب کارهایش می‌شوند.
*نقطه پولکا الگویی است که از دایره و نقطه‌ها تشکلیل شده است.
#بام_پیکرسازی
نویسنده: فاطمه صفرپور
تصاویر:
