«کتاب جمعه»، هفته نامه‌ای به سردبیری احمد شاملو و طراحی جلدهایی از علیرضا اسپهبد
کتاب جمعه نام هفته نامه‌ای است که به سردبیری احمد شاملو از ۴مرداد ۱۳۵۸ تا ۱خرداد ۱۳۵۹ در ۳۶ شماره منتشر شد. در این هفته نامه فرهنگی، اجتماعی و سیاسی نویسندگان بزرگی همچون سیروس شمیسا، غلامحسین ساعدی، محمد مختاری و… به تالیف پرداخته‌اند. یکی از مهمترین آثار چاپ شده در کتاب جمعه نمایشنامه مرگ یزدگردِ بهرام بیضایی است که اولین بار در شماره پانزدهم این نشریه منتشر شد. علیرضا اسپهبد، نقاش و طراح معاصر ایرانی، طراح جلد مجله کتاب جمعه بود وی همچین طراح جلد مجموعه اشعار شاملو بود.
صفحه «با خوانندگان» و ارتباط شاملو با مخاطبان
کتاب جمعه یکی از مهمترین نشریات دوران انقلاب ۵۷ بود که بخش‌های مختلفی همچون نمایشنامه، نقد ادبی، داستان، شعر، مقاله ادبی، اجتماعی و سیاسی را شامل می‌شد.
صفحه «با خوانندگان» کتاب جمعه تنها بخشی بود که شاملو هر هفته در آن می‌نوشت. شاملو شعرها و داستان‌های ارسالی مخاطبان را به دقت می‌خواند و آثار منتخب را منتشر می‌کرد. گاه نام افراد را برای احترام به حریم خصوصی‌شان به اختصار ذکر می‌کرد تا اگر کسی پاسخ ناخوشایندی گرفت، انگشت‌نما نشود.
او درباره این موضوع اینچنین می‌نویسد: «دوستانی که جواب نامه‌‌هایشان با حروف اختصاری داده می‌شود … این نام‌ها را ما مختصر می‌کنیم و معمولا هم در مواردی … که خواسته باشیم به دلیلی «جواب سربالایی» … داده باشیم. … به عنوان مثال پاسخ آقای فریبرز س. را در نظر بگیرید (شماره ۲۷، صفحه ۱۳۷، ستون اول).
ما جواب خودمان را داده‌ایم، با قاطعیت تمام، ولی هیچ دلیلی نداشته است باعث شویم که دوستان جناب فریبرزخان از این طریق وسیله‌ای برای سربه‌سر گذاشتن با ایشان به دست بیاورند.» (شماره ۳۲، ص۱۴۰، ستون اول).
نغمه شاد یا ناشاد از تارهایی برمی‌آید که آرشه‌ای بر آن کشیده شود
خوانندگان از شاملو گلایه می‌کردند که چرا کمتر شعری از خودش منتشر می‌کند. سه ماه بعد از کشتار رهبران «ستاد مرکزی شوراهای ترکمن صحرا»، در اردیبهشت ۱۳۵۹ یکی از خوانندگان می‌پرسد: «چرا از اشعار خودتان در کتاب جمعه اثری نیست؟» و شاملو پاسخ می‌دهد: « … حادثه‌ای چنین عظیم زیر چشم ما به وقوع پیوسته است که هیچ انسانی، همین قدر که مختصر بویی از شرافت و انسانیت برده باشد آن را باور نمی‌کند. من چنان حیرت‌زده‌ام که تنها اگر بتوانم سرم را به دیوار بکوبم معجز کرده‌ام. تو فکر می کنی من که هستم؟ … کدام شعر، برادر؟ نغمه شاد یا ناشاد ازتارهایی برمی‌آید که آرشه‌ای بر آن کشیده شود. زیر دندانه‌های این اره دوسری که به جان جنگل‌های سرسبز انسانی افتاده جز فریاد مرگِ رگی که در اعماق جان انسان از هم می‌گسلد در انتظار چه‌اید؟»( شماره ۳۵، ص۱۵۳، ستون دوم).
نخستین نشست «میزگرد» کتاب جمعه، گفتوگو درباره رسالت هفته‌نامه
در نخستین نشست «میزگرد» کتاب جمعه که با حضور باقر پرهام، محمد علی سپانلو، خسرو شاکری، عباس سماکار، فریدون آدمیت، محمد قائد، هما ناطق و احمد شاملو برگزار شد، باقر پرهام در رابطه با نقش، تاثیر و رسالت کتاب جمعه در جامعه با احمد شاملو گفتوگو را اینچنین آغاز می‌کند:
« باقر پرهام: در نخستین نشست «میزگرد» کتاب جمعه اجازه بفرمایید در این باره صحبت کنیم که مجله یا نشریه‌‌ای با مشخصات کتاب جمعه چه نقشی را می‌تواند در این دوره از زمان بازی کند و چه رسالتی به عهده آن هست. این بحث شاید بعدها به موثرتر شدن کار ما کمک بکند. پس از آقای شاملو که ندای این کار را در داده‌اند، خواهش کنیم که برای شروع بحث نظرشان را در این زمینه بگویند.
احمد شاملو: ما نشریه را با این هدف درمی‌آریم که به مسائلی که برای جامعه مطرح هست اما چند و چونش روشن نیست جواب داده شود. به عنوان مثال، در گردهمایی‌هایی که برای تأسیس مجله با دوستان داشتیم من پیشنهاد کردم به موقعش، از صندوق مجله مخارج گروه‌هایی را تامین بکنیم که بروند در مسائل مختلف جامعه ایران – مسائل روستایی، ایلی، کارگری، شهری و غیره – تحقیق بکنند، حتی اگر برخی از این تحقیقات دو ماه و سه ماه وقت بگیرد. مسائل گنگ اجتماعی ما یکی و دو تا نیست، این مسائل باید مطرح شود و اشخاص صاحب‌نظر درباره آن‌ها نظر بدهند تا مجله بتواند به سهم خود راه‌هایی برای رفع نیازهای بنیادی جامعه ارایه کند.» (کتاب جمعه، سال اول، شماره ۴، صفحه ۶).
«تعطیلی کتاب جمعه خودخواسته نبود»
محمد قائد شرقی، روزنامه‌نگار و ویراستار در مورد تعطیلی هفته نامه در گفتوگو با مجله نافه این چنین گفته: «تعطیلی کتاب جمعه خودخواسته نبود. می‌توان گفت تقدیر محتوم بود. سال ۶۰ نمی‌توانست و نباید و ممکن نبود به انتشارش ادامه دهد. به بیان تهرونیِ مورد علاقه خود شاملو، خوبیت نداشت و برای لوطی افت بود.»
در ادامه طراحی جلدهای تمامی ۳۶ شماره کتاب جمعه را مشاهده می‌کنید:
برای مطالعه و دیدن آرشیو اسناد پژوهشی پشت‌بام به لینک زیر مراجعه کنید.
